ریشه های سیاسی وقوع عاشورا
جاویدانی: بعد از رحلت پیامبر(ص) قبیله گرایی كه یكی از ارزش های دوران جاهلیت بود احیا شد و خودرا در سقیفه بنی ساعده نشان داد. گویا اصحاب پیامبر(ص) (مهاجرین و انصار) گفتمان قبیله گرایی را در دلشان زنده نگه داشته بودند و منتظر موقعیت مناسبی برای ابراز آن بودند كه تجمع سقیفه مكان مناسبی جهت استفاده از چنین گفتمانی بود و در نهایت این امر موجب غصب ولایت و جانشینی امام علی(ع) شد.
حجت الاسلام والمسلمین سید ابراهیم معصومی- عضو هیات مدیر انجمن علمی مهدویت حوزه و استاد دانشگاه - در یادداشتی كه به صورت اختصاصی در اختیار ایسنا قرار داده است، به جریان سیاسی و اجتماعی قیام امام حسین(ع) و علت وقوع عاشورا به صورت سلسه وار پرداخته است.
در بخش سوم این یادداشت آمده است:
۱) انحراف از اصل ولایت (جریان سقیفه)
۲) بازگشت به جاهلیت
پیش از ظهور اسلام ارزش های جامعه جاهلی در شبه جزیره بر محوریت نژاد گرایی و قبیله گرایی بود در چنین موقعیتی رئیس و اشراف قبیله از امتیازات خاصی برخوردار بودند اما با ظهور اسلام و آغاز رسالت پیامبر اسلام(ص) تمامی تفكرات قبیله گرایی و نژاد گرایی به حاشیه رانده شدند و پیامبر اسلام(ص) ارزش های دینی و اسلامی را جایگزین آن كردند.
ایشان در طول ۲۳ سال نبوت خویش اهتمام بر ریشه كن كردن ارزش های دوران جاهلی بودند تا ارزش های اسلامی در جامعه نهادینه شود، پیامبر(ص) با ایجاد گفتمان امت اسلامی، پیمان اخوت و... در مقابل ارزش های جاهلی مانند: اشرافیت گرایی و تمایز طبقه فقیر و غنی یا شهروند درجه یك یا دو ایستادند و اجازه ندادند ادبیات جاهلی در جامعه اسلامی ادامه پیدا كند، اما نهادینه كردن تحولات فكری و فرهنگی نیازمند زمان طولانی است، طبیعی است كه تمامی تفكرات و اخلاقیات زمان جاهلی را مسلمانان در مدت كوتاه حضور پیامبر(ص) در میان امت ترك نكردند بدین جهت بازگشت جامعه اسلامی به ارزش ها و سنت های جاهلی دور از انتظار نبود پس پس از فوت پیامبر، جامعه اسلامی شاهد زنده شدن رگه های تفاخر قبیله گرایی، نژاد گرایی و عصبیت های قومی است. (۱)
* قبیله گرایی در سقیفه
پس از رحلت پیامبر(ص) قبیله گرایی كه یكی از ارزش های دوران جاهلیت بود احیا شد و خودرا در سقیفه بنی ساعده نشان داد انگار اصحاب پیامبر (مهاجرین و انصار) گفتمان قبیله گرایی را در دلشان زنده نگه داشته بودند و منتظر موقعیت مناسبی برای ابراز آن بودند كه تجمع سقیفه مكان مناسبی جهت استفاده از چنین گفتمانی بود و در نهایت این امر موجب غصب ولایت و جانشینی امام علی(ع) شد، استدلال یكی از شیوخ مهاجر در سقیفه برای كسب خرقه خلافت به نفع مهاجرین جالب و خواندنی است وی می گوید: ما نخستین مردم در اسلام هستیم و در بین مسلمانان، مسكن ما در مركز است، نسب ما شریفترین است، و ما رابطه خویشاوندی نزدیكتری با پیامبر داریم؛ و شما (انصار) برادران اسلامی ما و شریكان ما در دین هستید. شما به ما یاری دادید و ما را حفظ و حمایت كردید. خداوند به شما بهترین پاداش را عنایت فرماید. از ین جهت، ما امیر و شما وزیر هستید. اعراب هیچ گاه خودرا تسلیم قبیلهای جز قبیله قریش نخواهند كرد. به یقین، گروهی از میان شما می دانند كه پیامبر(ص) فرمودند: «الائمّة من قریش»؛ رهبران از قریش هستند. بنابراین، با برادران مهاجرتان در آنچه خداوند به آنان ارزانی داشته است رقابت نكنید. (۲)
اولین گفتگو پس از پیامبر(ص) نشانگر این است كه جامعه اسلامی پا به عرصه انحراف گذاشته است و این انحراف در آینده تبعات خطرناكی را به همراه خواهد داشت و با این كار درب های فتنه و انحراف به روی جامعه اسلامی گشوده شد، چون در سخنان یكی از مهاجرین تاكید بر شرافت های قومی و قبیله ای است و ارزش های اصیل اسلامی مانند: تقوا، دین داری، اخلاق محوری و... برای انتخاب والی و حاكم اسلامی مهم نیست، مشاجره بین دو گروه مهاجر و انصار در سقیفه كه هر كدام نماینده تفكر خاصی بودند نشانگر به تاراج رفتن تمامی ارزشهایی است كه پیامبر اسلام(ص) ۲۳ برای آن زحمت كشید و در این راه سختی های فراوانی را متحمل شد.
برخی اقدامات مانند: ممنوعیت ازدواج عجم ها با عربها، ممنوعیت ارث بردن عجم ها از عرب ها، ممنوعیت ورود عجم ها به مدینه الرسول، ایجاد نظام طبقاتی خاص، توزیع ناعادلانه بیت المال و... گویای زنده شدن عصبیت های قومی در جامعه اسلامی است. (۳)
تفكر قبیله گرایی با سقیفه شروع شد در دوره خلافت ثلاث كاملا خودرا در جامعه نشان داد به خصوص در زمان خلیفه سوم پروسه بازگشت به دوران جاهلیت شتاب بیشتری گرفت حتی خلیفه سوم خود نیز حامی قبیله گرایی و نژادگرایی بود، بنی امیه كه به ناچار بعد فتح مكه مسلمان شده بودند تا در پوشش اسلام به اهداف خود برسند از طرفی می دانستند كه مسلمانان نوپا بخصوص مردم شامات كه با اسلام اموی آشنا بودند از ارزش های اصیل اسلامی اطلاعی ندارند، با به قدرت رسیدن خلیفه سوم در موضع قدرت قرار گرفتند و عملا مروج ارزش های منحط جاهلی شدند البته ترویج تفكر قبیله گرایی در زمان امام علی(ع) كند شد. امام امویان در زمان خلافت امام علی(ع) نیز حامی ارزش های جاهلیت بودند كه منجر به عزل معاویه توسط امام علی(ع) شد و در نهایت جنگ صفین بین خلیفه مشروع(امام علی(ع)) و والی خودشان(معاویه) صورت گرفت.
جنگ امام علی(ع) و امام حسن(ع) با معاویه نقطه اوج مقابله و پیكار دو تفكر نظام ارزشی و نظام قبیله گرایی و نژادگرایی است. سرانجام امویان در ظاهر پیروز میدان ارزش های جالهی در جامعه بودند و نظامی را پایه گذاری كردند كه حتی رگه های ارزش های اسلامی در آن از بین رفت و ارزش های جاهلی جان باردیگر گرفت. اوج قبیله گرایی و سوء استفاده از آن، در دعوت مسلم در كوفه و حمایت مردم كوفه از حسین بن علی(ع) باوجود دعوت از ایشان خودرا نشان داده است و موجب شد حسین بن علی(ع) مقتول تفكر قبیله گرایی باشد كه در سقیفه پایه گذاری شد.
منابع:
۱- ابن اثیر، الكامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۱۳.
۲-ابن اثیر، الكامل فی التاریخ، ۱۴۰۷، ج ۲، ص ۳۲۹ / ابن قتیبه دینوری، عیونالاخبار، ۱۴۱۵، ج ۲، ص ۲۵۴.
۳- مقریزی، النزاع و التخاصم، ص ۵۹-۶۰
منبع: جاویدانی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب