گفتگویی صریح با علی اكبر جناب زاده؛
تغییر مفاهیم یکی از کارکردهای اصلی کتاب های کمیک است
به گزارش جاویدانی مترجم کتاب جنگ، سیاست و ابرقهرمان ها می گوید تغییر مفاهیم یکی از کارکردهای اصلی کتاب های کمیک است و متاسفانه اگر از نسل جدیدمان بپرسیم قهرمان کیست به همین کمیک ها اشاره می کنند.
خبرگزاری مهر، فرهنگ و اندیشه-مسعود کارگر: جهان پیرامونی ما پر است از المان و گزاره های مفهومی گوناگونی که انسان و جامعه را درگیر خود می کند و میزان این درگیری به شدت و عمق آن مفهوم و ادراک افراد دارد. اغلب این مفاهیم در چارچوب و فرم فرهنگ، هنر و رسانه جانمایی شده و برآیندی ایدئولوژیک یا سیاسی دارد. یکی از این مفاهیم قهرمان و ابر قهرمان است که تعریف هویتی آن برای هر تمدن و سرزمینی متفاوت و هر کشور و ساختار زیستی در جهان یک مدل قهرمان تعریف و در دل تاریخ هویتی آن تبیین شده است. در گوشه ای از جهان قهرمان های اسطوره ای وابسته به فرهنگی سنتی همچون شرق آسیا، در بخشی از جهان قهرمان های واقعی، نمایان و ملموس همچون بین النهرین و تمدن کهن ایران زمین و در قسمتی دیگر ابرقهرمان های تخیلی، توهمی و اساطیری الهام گرفته از روم و مصر باستان که در ساختار هنری همچون سینمای هالیوود تعریف و بازتعریف شده است.
عمده قهرمان های واقعی و ملموس ایران و اساطیر سنتی شرق آسیا آن چنان که باید در اذهان بومی و جهانی تعریف و تبیین نشده اند، اما از این سو در غرب جهان، با وجود تهی بودن از تمدن و تاریخ، قهرمان ها و ابر قهرمان های کمیکی نمود پیدا کرده و جلوه گری می کنند که هیچ نسبتی با عالم واقعی انسان ها ندارند اما نمایان گر یک حقیقت ایدئولوژیک بر پایه بست تخیل و آمیختگی با حقیقت هستند.
آمریکا در فرم سینمای هالیوودی اش به دنبال تقویت و نهادینه سازی این مفهوم در درجه اول در بین شهروندان خود و سپس جهان حاضر است، تا با این شیوه، سبک زندگی مهاجرزاده های آمریکایی و عقبه آئینی اروپایی آنرا وهن کرده و هم باز تعریفی برای فرهنگ و مدل زندگی سایر بشریت در جهان خاصه سرزمین های صاحب تمدن و تاریخ باشد.
در خصوص این مورد و پرداخت به ابرقهرمان های کمیک در ادبیات و هنر آمریکا، به سراغ کتاب «جنگ، سیاست و ابرقهرمان ها» رفته ایم که نویسنده آن «مارک دی پائولو» اشاراتی خاص و عمیق نسبت به این مفهوم داشته است. به همین دلیل گفت و گویی ترتیب داده ایم با علی اکبر جناب زاده محقق و مترجم این کتاب. البته چندی قبل گفتگوی کوتاهی را درباره کتاب «جنگ، سیاست و ابرقهرمان ها» با جناب زاده داشتیم که در حکم مقدمه این گفتگوی مشروح بود و (اینجا: جمهوری خواهان آمریکا چگونه از ظرفیت کتابهای کمیک استفاده می کنند؟) قابل دسترسی و مطالعه است.
جناب زاده دارای مدرک کارشناسی ارشد حقوق بین الملل است و علاوه بر سردبیری روزنامه تهران تایمز در حوزه ترجمه و پژوهش و رسانه فعالیت دارد. وی محقق، مترجم و پژوهشگر در حوزه میان رشته ای، که حدود بیست سال است در عرصه پژوهش و ترجمه فعالیت داشته است.
مشروح متن گفتگو با این پژوهشگر در ادامه می آید:
* آقای جناب زاده این کتاب نخستین اثر رسمی شما بوده است؟ بیشتر در چه حوزه ای فعالیت دارید؟
خیر، در واقع این نخستین کتاب بنده است که توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است و پیش از آن در سال ۸۸ در مورد یکی از فرقه های انحرافی که دردانشگاه ها درحال پا گیری بود به نام (اکنکار) و کتاب هم بر همین اسم بود انتشار یافت، در سال ۸۹ کتاب دیگری نوشتم در مورد اتاق فکر و چون در آن سال حساسیت روی اتفاقات سال ۸۸ و هم بحث های پیرامونی اتاق فکر لندنی و داخلی بود، با تغییراتی چاپ شد و هم در سال ۹۱ یک کتاب حقوقی نوشتم به اسم حکومت و سیاست که در حوزه حقوق اساسی بود. و بعد از آن چند مورد ترجمه در حوزه کودک و سینما داشته ام که البته سینمایی ها هنوز منتشر نشده است. و کتاب «جنگ، سیاست و ابرقهرمان ها» نخستین کتاب من در حوزه میان رشته ای و همکاری با سوره مهر بوده است.
* حوزه اصلی فعالیت پژوهشی و رسانه ای شما با عنایت به تنوع موضوعی نشر کتاب ها و فعالیتهای حرفه ای کدام است و به کدام حوزه تمایل بیشتری داشته و دارید؟
ببینید کتابی که در مورد اتاق فکر نوشتم در حوزه اندیشه و پرداختن به ساحت اندیشه طبق منویات و تأکیدات آن سالهای رهبری بوده است، چون بسیاری از مسئولین، اهل تریبون و ذی ربطان عرصه سیاست و فرهنگ درکی از اتاق فکر ندارند و جلسات هم اندیشی را اتاق فکر قلمداد می کنند و این نشان از عدم درک عمیق و جدی به این ترمیونولوژی دارد. و قرار بود این کتاب دو جلد شود با دو موضوع، جلسات اتاق فکری و سازمان های اتاق فکری و به تبیین این دو مقوله بپردازیم که در آن برهه بخاطر سوتفاهم های موجود یک جلد که همان اتاق فکر بود منتشر گردید. و به مرور متوجه شدم در ایران این ترمیونولوژی جایگاه مفهومی ندارد، برخلاف آمریکا که پیشتاز بهره برداری از اندیشکده هاست و تأسیس اتاق فکرهایشان به چندین دهه قبل برمی گردد. و ما در ایران بخاطر فقدان یک اتاق فکر مؤثر در تقابل با مدل آمریکایی آن کامل فشل عمل کرده ایم.
در حوزه ترجمه بخاطر علاقه و فراگیری زبان از زمان دبیرستان پیگیر بوده ام و تجربه نشان داده اگر در حوزه ترجمه فعالیت داشته باشیم جهان های متفاوت و عمیق تری در هر حوزه و سوژه پیش روی ما ایجاد و با آمیختگی ترجمه و پژوهش با هم به حجم بی نهایتی از گستردگی علوم و عناصر خواهیم رسید که کمک شایانی در تبیین یک حوزه اختصاصی و هم میان رشته ای خواهد داشت.
من منعی در تلفیقی بودن چند حوزه کاری نمی بینم و به نظرم همزمانی چند حوزه می تواند کمک شایانی به درک مفاهیم و تبیین آن خواهد داشت. یعنی اگر به ترجمه مسلط بوده و در حوزه ژورنالیستی مهارت داشته و چاشنی تعهد به انقلاب و وطن پرستی را همراه آن نماییم می تواند کمک شایانی به دستگاه رسانه ای جمهوری اسلامی بکند. و هم این را بگویم، کتابی را که در مورد حقوق اساسی نوشتم به خاطر رشته دانشگاهی ام که ارشد حقوق بین الملل بود، صورت پذیرفت چون به این حوزه هم بشدت علاقه دارم و به غیر از تالیفات و ترجمه ها در دهه هشتاد و اوایل نود، از اوایل دهه نود در حوزه رسانه با رویکرد اندیشه و میان رشته ای ورود پیدا کردم ولی در کل اگر بخواهم ترتیب بندی کنم علاقه و حوزه های تخصصی مورد علاقه ام را در ابتدا یک مترجم هستم، سپس یک پژوهشگر و در نهایت ژورنالیست حوزه اندیشه و میان رشته ای که در حوزه اجرایی ژورنالیستی هم اکنون سردبیری روزنامه تهران تایمز به صورت رسمی و در کنار آن سردبیری سایت میان رشته ای پشت صحنه را بر عهده دارم. هم اکنون بیشتر درگیر اجراییات رسانه هستم تا محتوای آن، که اگر فرصت پژوهش و ترجمه داشتم، بیشتر توان و تمرکزم را روی آن حوزه می گذاشتم، چون این دانش مانا و ماندگارتر از حوزه روتین اجرایی ژورنالیستی و رسانه ای روزمره و خبری گذرا بوده و در قابلیت جریان سازی موثرتری خواهد داشت، چون رسانه جریان سازی کوتاه یا میان مدت دارد اما مسیر پژوهشی دراز مدت است.
* درباره کتاب «جنگ، سیاست و ابرقهرمان ها» بیشتر بگویید!
کار کتاب پیش از حضور من در تهران تایمز تمام شده بود، یعنی اواخر سال ۹۸ ترجمه و یکی دو بار توسط خودم ویراستاری شده و بعد از حضورم در تهران تایمز تا زمان چاپ آن هم یک ویراستاری بار سومی روی آن انجام دادم ولی پیش از آن تغییرات و به روزرسانی هایی در پاورقی و زیرنویس های آن صورت گرفت، بنا بر این روی جلد کتاب عنوان تحقیق درج شده که دلیل اصلی آن همین پاورقی ها بوده و به ارجاعات انتهای کتاب بسنده نکردم و هر آنچه که حس کردم در کتاب احتیاج به توضیح است و به روزرسانی آمارها و اطلاعات مهم آنرا هم در زیرنویس ها در اختیار مخاطب قرار دادم. کل کار کتاب در سال ۹۹ به پایان رسیده بود و آماده چاپ بود، اما وارد فرایند چاپ در سوره شد و سپس مشکلات کاغذ و این مسائل منجر گردید یک سال در لیست انتظار چاپ بماند.
* طرح و پیشنهاد اولیه این کتاب و سوژه از چه زمانی و چگونه شکل گرفت؟
طرح، ایده و پیشنهاد اولیه ترجمه این کتاب توسط یکی از زیرمجموعه های معاونت سینمایی حوزه هنری به نام مرکز انتشارات و مطبوعات معاونت سینمایی داده شد. که کارگروه ویژه این مرکز جلب توجه انتشارات سوره مهر به بخشی از سینمای جهان بوده که لازم است به آن پرداخته شود منجمله حوزه کمیک ها و این وظیفه را بر عهده من و گروهی خبره که متشکل از مترجمان و رصدگران حرفه ای بوده قرار دادند که بتوانیم انتشارات سوره مهر را برای تولید و انتشار محتواها در این عرصه ترغیب نماییم.
شاید نسل های قدیم با دیدن یک فیلم ابرقهرمانی صرفا از اکشن آن لذت ببرد، اما برای نسل جدید این گونه نبوده و اثرگذاری آن گسترده تر است. ما در این فضای پژوهشی محدود و نه چندان گسترده با نوجوان هایی رو به رو شدیم که تمام منظومه شکل گرفته حول محور یک کاراکتر مانند «بتمن» را تسلط دارد و به تمام ابعاد هویتی و محتوایی اشراف داشته و پیگیر جدی آن است این کتابی که هم اکنون ترجمه و چاپ شده، یک نسخه از مجموع هفت کتابی است که در سالهای ۹۶ و ۹۷ به سوره مهر توسط این مرکز ارائه شد و همه آنها در حوزه کمیک ها بوده و سوره مهر هم پذیرفت که آنها را بعد از تحقیق و ترجمه به چاپ برساند. این نسخه از کتاب نسب به سایر مجموعه کامل و جامع تر است، چون اغلب کاراکترهای محوری کمیک ها را در بر گرفته و باب مباحثی را پی گرفته که در شش کتاب دیگر نیست.
* با عنایت به گستردگی سوژه در سینمای جهان خاصه آمریکا، چرا این موضوع و پرداخت به ابرقهرمان ها؟
ببینید این کتاب به من توسط مرکز انتشارات معاونت سینمایی حوزه هنری پیشنهاد شد و این علت اولیه و اصلی آن بود، اما چرا این مرکز به سراغ چنین سوژه ای رفته و من ترغیب به این حوزه بوده و شده ام بحث فراوان است که این کتاب بخشی از همین بحث است. دلیل اصلی شاید این باشد که بخش عمده ای از جامعه فکر می کنند کاراکترهای ابرقهرمانی در دنیای سینما تخیلی، توهمی و صرفا جنبه سرگرمی دارند، اما این گونه نیست، این کاراکترها و دنیای کمیک ها به شدت ریشه ای، مفهومی و اثرگذار هستند.
از زمانی که پرداختن به این حوزه در رادار رصدی من و گروه پژوهشی مرکز انتشار معاونت سینمایی قرار گرفت، متوجه شدیم وضعیت خیلی بحرانی و پیچیده تر چیزی است که ما تصور می نماییم. و یکی از علل مهم آن فاصله ادراکی نسلی در نسل قدیم و جدید است. شاید نسل های قدیم با دیدن یک فیلم ابرقهرمانی صرفا از اکشن آن لذت ببرد، اما برای نسل جدید این گونه نبوده و اثرگذاری آن گسترده تر است. ما در این فضای پژوهشی محدود و نه چندان گسترده با نوجوان هایی رو به رو شدیم که تمام منظومه شکل گرفته حول محور یک کاراکتر مانند «بتمن» را تسلط دارد و به تمام ابعاد هویتی و محتوایی اشراف داشته و پیگیر جدی آن است. از داستان اصلی تا زمینه های آن، اسامی و ابعاد ماهیتی کاراکترها تسلطی دارند که من بعنوان یک پژوهشگر نداشته و بی خبر بوده ام.
پیوست های این حوزه به صورت خرده فرهنگ در بازار صنایع فرهنگی بروز و ظهور داشته و حتی با یک جستجوی مختصر در اینترنت میتوان المان ها و ابزار استفاده شده توسط کمیک ها را به صورت اسباب بازی یا در ابعاد واقعی و اصلی پیدا کرد و سفارش داد. از لباس ها تا ابزار، افزار جنگی و ادوات آنها و حتی نقشه های سفینه های آن با تمام جزئیات در فضای سایبری وجود دارد و نوجوان های ما به شکل جدی پیگیر آن هستند و این نشان از اهمیت بالای این حوزه دارد و نباید صرفا آنرا توهمی پنداشت ولی نفوذ داشته و فرایندهای تفکر را در نسل جدید تغییر داده است. و همه این موارد اهمیت و لزوم پرداختن به این حوزه می باشد. کما این که در مقدمه کتاب نویسنده در مورد روش شناسی طراحی داستان های کمیک در دانشگاه های آمریکا تدریس می شود. این که شما از رهگذر چه فرایندی کاراکتر و داستان آنها را طراحی کنید از این سطح تا سطح طراحی گرافیکی و نقاشی های حول محور داستان و این مبین عمق اهمیت این حوزه در عصر نوین اثر گذاری و اثرپذیری است.
* این موضوع به نسبت المان هایی همچون خشونت، برهنگی و دگرباشی، قدرت بیشتری در سینما دارد؟
این خرده فرهنگ بر خلاف اسمش دنیای گسترده ای در جهان داشته و جغرافیای متفاوتی از سایر ژانر و سوژه ها دارد و نرم تر از المان خشونت و برهنگی می تواند مخاطب را درگیر و جذب خود کند. چون یک کاراکتر در بستر تایم لاین دو ساعته یک فیلم ندارید، بلکه کاراکتری دارید که دارای داستانی اورجینال است و در راه روایت داستانی تغییراتی برایش رخ داده، بست پیدا کرده، اسپین آف داشته، زندگی شخصی دارد و اغلب کاراکترهای پیرامونی حول محور کاراکتر اصلی به صورت مجزا داستان و اسپین آف های خودشان را دارند و این یعنی یک دنیای مجزا و بشدت قوی و عظیم است و همراهی واژه دنیا در نام کمپانی مارول فقط یک اسم و لغت نیست بلکه معانی مهمی به دنبال دارد و اثرات خویش را در جامعه می گذارد.
به عنوان مثال دهه ۱۹۳۰ برای نخستین بار کاراکتر سوپرمن طراحی می شود و در بحبوحه جنگ دوم جهانی تبلیغ فروش اوراق قرضه جنگی می کند و به واسطه محبوبیتی که دارد ما شاهد فروش این اوراق در آن تاریخ هستیم. و این کاراکتر از صفحات کتاب بیرون آمده و تاثیر واقعی در بستر اجتماع و اقتصاد می گذارد. بعد از آن مهم ترین کاراکتری که طراحی شد، کاپیتان آمریکا بود که فکر می کنم سال ۱۹۴۱ برای نخستین بار طراحی شد، تاثیر کاملاً واقعی و غیر متوهمانه در توجیه حضور و ورود آمریکا به جنگی خارج از قاره خودش و در نقطه ای دیگر از جهان بود. منافع و مسائل سیاسی و استراتژیک که آمریکا برای ورود به این جنگ ها داشت یک طرف، بحث توجیه افکار عمومی برای چرایی ورود به این جنگ ها صورت گرفت. شما می بینید یک سپهر رسانه و سازوکار یک پارچه ای وجود دارد که تکه های مختلف آن دست به دست هم می دهند که توجیه کنند این سیاست را که برای مردم در آن زمان قابل پذیرش نمی باشد. بخشی از این شبکه رسانه ای که بخش قابل توجه و قدرتمندی هم هست، همین کاراکتر کاپیتان آمریکایی است از آن تاریخ توانست اثر مشهودی روی افکار عمومی به جهت سیاست های آمریکا در جهان بگذارد.
* خلق کاراکترها توسط کدام کمپانی صورت می گیرد و هدف چندگونگی روایت ابرقهرمانی در هالیوود چیست؟
اول کمپانی «دی سی» بوده و بعد «مارول» خلق شده است. یعنی کاراکتر سوپرمن برای «دی سی» است و کاپیتان آمریکا برای کمپانی «مارول» و در این بین بحث مالکیت هم علاوه بر رویکرد مهم می باشد و آنچه در پوسته از مالکیت وجود دارد این دو کمپانی، کمپانی اصلی حوزه ابرقهرمانی هستند. و گاه رقابت هایی هم دارند و ما پژوهش هایی در مورد این دو کمپانی، کاراکترهایشان و رقابت شان انجام دادیم و به نتایج جالبی رسیدیم. این که چرا کاراکترهای «دی سی» خدا گونه هستند و گویی خدایگانی هستند که به زمین هبوط کرده اند برای نجات بشر و از آن سو کاراکترهای «مارول» انسان هایی دارای قدرت ویژه هستند. حال این که هدف این نوع روایت از کاراکترها چیست رخدادش در بستر جامعه و نمود آن بر مردم مشخص بوده و فراتر از مواجه انسان با یک کاراکتر خیالی در صفحات کتاب است.
در بخشی از کتاب در مورد اتفاق یازده سپتامبر و مواجهه مردم با این کاراکترها بیان شده که بشدت عجیب و جذاب است، مطالبه مردم و جامعه از این کاراکترها بوده که چرا برای نجات حضور نداشتند و جلوی کشتار چند هزار نفر را نگرفتند و نتوانستند بگیرند. این اتفاق به ظاهر خنده دار و شوخی به نظر می آید، ولی عکس العمل مردم نسبت به این کاراکترها و کتاب های کمیک و مطالبه از آنها بشدت جدی است و طرفدارها غرق در دنیای ابرقهرمان ها شده و شاید بپذیرد که سوپرمن برای نجات وجود عینی ندارد، اما در ناخودآگاهش بشدت منتظر و متوقع از او برای نجات و کمک است.
در فاصله کمی از اتفاق یازده سپتامبر احتمالاً در سال ۲۰۰۳ بود که عدم حضور این کاراکترها در این حادثه را در چند داستان توجیه می شود. مثلا نبود سوپرمن را این گونه توجیه می کند که در سیاره کرایتون درحال جنگ بوده و یا کاراکتری دیگر در دوران افسردگی در خانه به سر می برده است. و باید بپذیریم این کاراکترها صرفا یک نقاشی در یک کتاب نیستند.
* ماهیت خلقت و خروجی کمیک ها فرهنگی است، سیاسی یا ایدئولوژی؟
ببینید طراحان اولیه همه کاراکترها یهودی هستند و وارد بررسی این مقوله نمی شوم و این کتاب به سراغ ریشه یابی ماهیتی کاراکترها نرفته بلکه بعد مواجه جامعه با کاراکترها را بررسی کرده، این که یک کاراکتر در یک بازه زمانی به واسطه چه سویه ها بازتابی از وضعیت جامعه بوده است. مثلا در کاراکتر بت من، شهر معروف داستانش که گاتهام است، در چه بازه ای چگونه نمایندگی می کرده فضای اجتماعی نیویورک را، یا کاراکتر شرور آن (ویلن) چرا بعده ها تبدیل به جوکر می شود، و کتاب با این کنش و واکنش ها سرکار دارد.
اما در مورد دلیل خلقت این کاراکترها باید گفت، یک وجه آشکار نمادین دارد که اغلب آنها نماد یهودی دارند، اما بعد پنهان وجودی آنها این است که بعد مردم شناختی و جامعه شناسانه کاراکترهاست، این که چرا خلقت کمیک ها فقط در جامعه آمریکا صورت می گیرد و خبری از ابرقهرمانی در اروپا و سایر نقاط جهان نیست و فقط در انحصار آمریکا است؟ و این سوال مهمی می باشد که پاسخ آن به صورت خلاصه این است، با آمریکایی مواجه هستیم که در پایین ترین لایه خود تاریخ ندارد و بدون هویت است. جامعه ای که قدمتش به سیصد سال نرسیده است. هر کدام از ایالات آمریکا از یک کشور اروپایی آمده و جامعه آن شکل گرفته است و زمانی که مهاجران پا به این کشور گذاشتند، فقط دین خویش را آوردند و مابقی هویت تمدنی، تاریخی و فرهنگی را پشت سرشان جا گذاشتند. و این جامعه یک جامعه بدون تاریخ، اصالت و نوپا است، فاقد الگو و اسطوره خواهد بود و مگر می شود جامعه ای بدون قهرمان پیش برود، این جامعه از رهگذر چه مکانیزمی می خواهد تجربه را از نسلی به نسل دیگر انتقال دهد؟ این اسطوره ها و قهرمان ها از ابزارهای اصلی، کلیدی و اساسی هر تمدنی برای انتقال مفاهیم از یک نسل به نسل دیگری هستند، در چارچوب هر فرم هنری و فرهنگی سنتی و مدرن! که در اختیار است ولی در آمریکا ما با جامعه ای مواجه هستیم که در دل آن با گروهی در ظاهر اقلیت ولی از منظر جمعیتی اکثریتی مواجه هستیم که سیاهپوست هستند و اتفاقاً اصالت خودشان را به آمریکا آورده اند و این جامعه سیاهپوست بعد از چند نسل چه روایتی برای نسل جدید خود از قهرمانی و رشادت خواهد داشت؟ کدام اتفاق در دل آمریکایی که پدر بزرگ پا به آن گذاشته و نوه هیچ الگویی در گذشته نسلی خود نمی بیند مقرر است روایت شود؟ در جامعه آمریکایی یکی از مهم ترین کمبودها، فقدان اسطوره و الگو است، برای همین هالیوود دست به دامن کمیک ها و اسطوره های یونان باستان می شود.
در حوزه خرده فرهنگ کمیک از بعد اجتماعی و مردم شناختی، هدف پر کردن خلأ قهرمان و الگو است که به هیچ روش دیگری جایگزین ندارد و شما باید قهرمان تولید کنی که در عین ناهنجاری و مشکلات فراوان اخلاقی و فرهنگی به سادگی نماد قهرمانی می شود. در نهایت باید گفت خروجی این کاراکترها ایدئولوژیک است یا به نحوی ایدئولوژی فرهنگی است. این منظومه هنری، فرهنگی و رسانه ای در خدمت یک مفهوم اصلی و اساسی است و آن تکنولوژی شناختی است، یعنی چگونه ناخودآگاه شما دستکاری شود که به آن طریقی فکر بکنی که من دوست دارم فکر کنی! تغییر مفاهیم یکی از کارکردهای اصلی کتاب های کمیک است، مفهوم قهرمان! که اگر از نسل جدید بپرسیم قهرمان چی و کیست اکثراً به همین کمیک ها اشاره می کنند و این خلأ نگاهی فرهنگی رسانه ای جمهوری اسلامی در تبیین و تفهیم مدل واقعی قهرمان و اسطوره از دل تاریخ و تمدن کشورمان بوده است.
* به نظرتان کمیک ها بر ضد جنگ افروزی و تروریسم نمود داشته اند یا به نفع آن؟
ببینید آمریکا با کمکی ها قصد توجیه جنگ طلبی و تروریسم را دارد و در ظاهر خویش را مبارز با تروریسم نشان داده است اما تعریف مدل تروریسم را آنگونه بیان می کند که به سود منافع سیاسی و ایدئولوژی اش باشد. برای همین سازوکار خلقت این خرده فرهنگ کاملاً حیاتی و استراتژیک است. کتاب های کمیک توانمندی زیادی در خنگ سازی نسل ها و تسلط بر ناخودآگاه آن بواسطه تغییر مفاهیم دارد و تصاویری که از مدل قهرمان، شرارت و صلح طلبی دارد، به نحوی که در روایت داستانی یک کمیک در توجیه صلح طلبی شکنجه، تهاجم و تجاوز را نرمال سازی و تئوریزه می کند که اگر فلان تجاوز و تهاجم رخ ندهد زندگی و حیات جامعه آمریکایی به خطر می افتد.
* کمیک ها نمود غیر هنری و فرهنگی در سایر حوزه ها داشته اند؟
آمریکا از این ظرفیت در موارد دیگر به خوبی بهره برداری کرده است. ما در یک تحقیق میان رشته ای داشتیم در مورد نسبت کتاب های کمیک با علوم پزشکی، که چه استفاده ای می شود از داستان های کمیک در پزشکی آمریکا، به این صورت که به جای روش روتین معاینه پزشکی، دکتر بوسیله ی یک کتاب کمیک، بیمار را در چارچوب یک داستان متوجه بیماری اش کرده و بعنوان یک پلیس خوب به شرح عمیق بیماری فرد می پردازد. در واقع یک زمینه سازی ذهنی مقدماتی با داستان کمیک برای بیمار ایجاد و وی را برای مواجهه با سرطان و بیماری لاعلاجش آماده می کند. که این هم جنبه مثبت دارد و هم جوانب منفی و خطرناک در بازخوردهایی که خواهد داشت.
* هدف مارک دی پائولو از نوشتن این کتاب و پرداختن به محتوای آنچه بوده است؟
دی پائولو یک آدم درگیر فضای سیاسی است و قصدش در این کتاب توصیف جنگ طلبی جمهوری خواهان آمریکاست، این که جمهوری خواهان چطور و چرا جنگ طلب هستند و کمیک ها چه کمکی به آنها می کنند، البته که هیج جای کتاب به صورت مستقیم این را بیان نمی کند و در مقدمه کتاب اشاره ای به این دارد که اگر این کتاب را بخوانید فکر می کنید من دموکرات هستم، اما نیستم، ولی من می گویم که هست و نخواسته این را محرز بیان کند. و در قسمت های مختلف کتاب با پرداخت قدرتمندی به آمریکای دوران بوش و ابتدای دوران اوباما مواجه می شویم. این که کتاب های کمیک چه تاثیر و عکس العملی روی نامزد شدن و سپس انتخاب یک سیاهپوست و دو سال انتهایی و ناامید کننده او داشته است. به نظر من در نهایت این کتاب به نفع و سوی دموکرات ها غش می کند و صحبت های نویسنده آنرا بیان می کند و خالی از نقد نیست. در مقدمه کتاب خودم هم تلاش کردم به نحوی این را توضیح بدهم که به غیر از گرایش سیاسی نویسنده و محتوای آن، آن چیزی که دست خواننده را در انتها کتاب می گیرد و متوجه آن خواهد شد، قدرت کتاب های کمیک، و اهمیت ظرفیت خرده فرهنگ کمیک است و چه اتفاقات و ظرفیت هایی را رقم زده اند. برای همین این کتاب را مناسب پرداختن و ترجمه دیدم.
* شما معتقدید می شود روی این کتاب و نویسنده آن نقد مفصلی نوشت؟
در چندگانه مرد عنکبوتی، در هر مقطع تاریخ آمریکا یک شخصیت و هویت طبقاتی از مرد عنکبوتی با عنایت به شرایط اجتماعی زمانی روایت می شود و می بینیم که اصل داستان زندگی او یکی است ولی سطح و جایگاه اجتماعی خانواده و شخص وی در هر قسمت متفاوت می شود و این به مفهوم بازتاب طبقه متوسط جامعه در هر مقطع زمانی توسط این کاراکتر بوده و هدف نویسنده بررسی و شرح چرایی این علل است بله و بحث ریشه ای و پر از گزاره های مختلف است، همین کتاب و رویکردش هم قابل نقد و بحث می باشد، کمااینکه جهان کمیک و پرداختن به آن در همه جهات و ابعاد قابل مباحثه و گفتگو بوده و بروز آکادمیک و علمی دارد.
* هدف گذاری نویسنده برای جامعه آمریکایی و مخاطب جهانی دقیقاً چه بوده است، حمایت و دفاع از کمیک ها یا نقد، افشاگری و روشنگری در مورد آن ؟
دی پائولو در این کتاب از یک منظری و در یک لایه ای می خواهد رمزگشایی کند از کاراکترهای کمیک، برای همین در متن کتاب با زوایایی از جهان کمیک مواجه می شویم و حرفایی گفته شده که در کتاب های دیگر نیست. و در واقع در بخش های مختلف کتاب از منظرهای مختلف آمده از مسائل، اتفاقات و نسبت هایی سخن گفته و از وجوهی پرده برداری و رمزگشایی می کند که مخاطب این جهان تا کنون با آن برخورد نکرده و از این زاویه با آن برخورد نداشته است. و در واقع به مخاطب کمک می نماید درک بهتر و متفاوت تری نسبت به کمیک ها داشته باشد.
در واقع از این جهان نه دفاع می کند و نه آنرا می کوبد، بلکه شرحی از وضعیت کاراکترها و نسبت آن در مقاطع مختلف تاریخی با جامعه آمریکایی دارد. و بیان کننده ابعاد مختلف جایگاهی هر کاراکتر و تناسب آن با وقایع اجتماعی است. بعنوان مثال در چندگانه مرد عنکبوتی، در هر مقطع تاریخ آمریکا یک شخصیت و هویت طبقاتی از مرد عنکبوتی با عنایت به شرایط اجتماعی زمانی روایت می شود و می بینیم که اصل داستان زندگی او یکی است ولی سطح و جایگاه اجتماعی خانواده و شخص وی در هر قسمت متفاوت می شود و این به مفهوم بازتاب طبقه متوسط جامعه در هر مقطع زمانی توسط این کاراکتر بوده و هدف نویسنده بررسی و شرح چرایی این علل است.
* اثرگذاری داستان های کمیک روی یک نوجوان آمریکایی و ایرانی یکی است، اگر تفاوتی هست در چه سطح و عمقی می باشد؟
قطعاً این اثرگذاری یکی نیست، چون نحوه مواجه یک نوجوان آمریکایی که هر روز از نزدیک با این نماد و المان های به وضوح و ملموس درگیر است با یک نوجوان ایرانی در عمق تاثیر متفاوت می باشد. طبیعتاً زندگی در محیطی که فیلم ساخته شده با درک از دور فرق دارد. در آمریکا حتی تور لوکیشن دارند و مردم را به محل فیلم برداری آثار برده و از نزدیک لمس می شود. بحث اصلی این است که نحوه مواجه نسل جدید آمریکایی و سیستم فرهنگی رسانه ای آن با ایران بشدت فرق دارد. اما در فهم اصلی جهان کمیک امکان دارد گاهی فاصله یک نسل در دو کشور بشدت به هم نزدیک شود و یک جوان ایرانی آن چیزی را از کمیک ها درک کند که به عینه یک جوان آمریکایی به آن رسیده و حتی در بعضی موارد شاید بیشتر هم باشد.
* عینیت کتاب و قلم نویسنده ترجمه شده یا تغییراتی در آن بوجود آمده است؟
مطلقاً دست به متن کتاب نخورده و حذف و اضافه ای رخ نداده است، بلکه در مفهوم برخی واژه ها یک مفهوم موجه تر و مناسب تری جایگزین شده که مفهوم را حفظ نموده است و هیچگاه تغییری در لحن و مضمون روایی اش رخ نداده است.
* به صورت خلاصه و چکیده، کتاب به ما چه چیزی را بیان می کند؟
کتاب در ۹ فصل می خواهد بگوید، کاراکتری که شما با آن شاید انس گرفته ای، چه کارکردی داشته که نمی دانستی! و خبر از ابعاد مختلف اثرپذیری آن نداشته ای و در زندگی روزمره تو اثرگذار بوده است.
* حرف آخر
ما با یک پدیده و مفهومی از اواخر دهه شصت میلادی مواجه ایم به نام «رؤیای آمریکایی»، که این مفهوم، بسیار گسترده بوده و دستگاههای مادی و غیرمادی غیرقابل شمارشی در خدمت آن هستند. طبیعتاً نخستین تصویر ذهنی بد و منفی نیست، بلکه تصویری جذاب است و این را من اثر منظومه رؤیای آمریکایی می دانم، منظومه ای که در مقابل چشم ها مجسم است و مفهوم اصلی آن در پشت سرش پنهان شده و پیش رانه اصلی همین رؤیای آمریکایی است که به دنبال آن آدم های بسیار زیادی هستند که درگیر این مفهوم هستند و خودشان نمی دانند که درگیر شده اند و این درست نقطه عطف اثرگذاری مخفی همین پیشرانه است.
در نهایت آن چیزی که مشخص کننده درگیری شخص با این رؤیا می شود، نخستین ذهنیت او از آمریکا است. یعنی اگر بعد از ده سال مواجه با دنیای کمیک ها و سایر المان های آمریکایی اگر از او بپرسند نخستین تصویر ذهنی تو از آمریکا چیست، اگر گفت خشونت، جنگ و تجاوز یک استثنا در عدم اثرپذیری مفهوم رؤیای آمریکایی است، چیزی که در اکثریت افراد روبرو شده با این مفهوم وجود ندارد و غالباً نخستین تصور ذهنی شان همین جهان کمیک و ظواهر جذاب بصری آن است. همه ما به غیر از اثرگذاری مفهومی و ایدئولوژی، فارغ از سن، سطح سواد، علاقه و سرزمین زیستی و تمدنی، به نحوی درگیر این رؤیای آمریکایی و جهان کمیک ها هستیم، که در ناخودآگاه مان در سطح و عمق های مختلف نمود داشته و خواهد داشت. به همین دلیل و اهمیت بالای آن است که به سراغ چنین حوزه و پژوهش های میان رشته ای آن رفته ام و اگر فرصت دست دهد ابعاد مختلف جهان کمیک را بیشتر پی خواهم گرفت.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب