استاد فلسفه دانشگاه تهران:
قانون بوعلی سینا جزو اولین آثاری بود که به طور گسترده چاپ شد
به گزارش جاویدانی بهشتی در جلسه نقد و بررسی کتاب تاریخ پزشکی در تمدن اسلامی و تاثیر آن بر اروپای قرون وسطی اظهار داشت: قانون بوعلی جزو اولین آثاری است که به طور گسترده چاپ شد و تاثیر فراوانی در نظام آموزش داشت.
به گزارش جاویدانی به نقل از مهر، سید محمدرضا حسینی بهشتی، استاد فلسفه دانشگاه تهران در نشست مجازی نقد و بررسی کتاب «تاریخ پزشکی در تمدن اسلامی و تاثیر آن بر اروپای قرون وسطی» در محل کافه فلسفه با تقدیر از زحمات مترجم و ناشر این کتاب و با تاکید بر اهمیت توجه به این کتاب تاریخی اظهار داشت: با وجود فشردگی، اطلاعات ارزشمندی از دوره ای نسبتاً طولانی توسط پرفسور کمپبل (نویسنده کتاب) عرضه شده است. امید می رود در چاپ های بعدی ویراست بهتری با دقت در اسامی و اعلام، از جانب ناشر ارائه شود.
وی در ادامه درباره چند نکته محتوایی در مورد کتاب اضافه کرد: این کتاب یک چارچوب بزرگ تری برای بحث طب در تمدن اسلامی در نظر گرفته است. در ابتدا از انتخاب عنوان «پزشکی در تمدن اسلامی» توسط مترجم به جای عبارت «پزشکی عربی» که عنوان اصلی کتاب است، دفاع می کنم چون زبان علمی در آن دوره، در سرتاسر سرزمین های اسلامی، زبان عربی بوده و بنابراین مستشرقین از عبارت تمدن عربی استفاده می نمایند که مترادف با همان تمدن اسلامی است.
این استاد فلسفه دانشگاه تهران در ادامه تصریح کرد: پرسشی که امکان دارد به ذهن متبادر شود این است که اساساً چرا آثار پزشکی در سده های میانه، مورد توجه عالمان مغرب زمین قرار دارد؟ من که ۱۰ سالی تاریخ قرون وسطی تدریس کرده ام همواره یکی دو جلسه را به ترجمه های گوناگونی که از آثار اسلامی در دوران قرون وسطی به زبان های اروپایی ترجمه شده، اختصاص می دادم. مجموع آثار ترجمه شده شمار فراوانی دارد که یکی از آنها آثار پزشکی است.
چارچوب این کتاب برای دانش پزشکی، چارچوب نظام علم و حکمت روزگار خود است
بهشتی اضافه کرد: خیلی از این ترجمه ها به دلیل ترجمه کلمه به کلمه نقایص گوناگونی دارد و گاهی حیرت انگیز است که با این سبک از ترجمه، یک مفهومی منتقل شده است، از همین رو برخی متون بارها ترجمه شده تا اشکالات آن برطرف شود. چارچوبی که در این کتاب برای دانش پزشکی مطرح شده، چارچوب نظام علم و حکمت روزگار خود است. ازاین رو اهمیت کتاب، در نشان دادن تصویری از علمی شدن علم در روزگار خود است که بر مبنای سنت های پزشکی مختلف، این تغییر و تکامل را نشان داده است.
وی در ادامه با استناد به آگوستین و ارسطو، درباره طبیب تجربه و طبیب عالم، سنت های درمانی هرکدام، اخلاط چهارگانه و نسبت به بین حالت بحران یا بیماری و حالت اعتدال یا سلامتی صحبت کرد و اظهار داشت: برخلاف دیدگاه نویسنده در مورد کم توجهی به ادوات جراحی، پژوهش های جدید و آثاری که در موزه ها گرد آمده نشان داده است که این بخش هم از گذشته مورد توجه بوده است.
این استاد فلسفه دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: استنساخ و ترجمه های متون، مشکلات زیادی داشت اما با آمدن ماشین چاپ و حروف سربی، کتاب قانون بوعلی از اولین آثاری است که به طور گسترده چاپ شد و تاثیر فراوانی در نظام آموزش در آن دوره داشت.
توجه نویسنده کتاب به فلسفه پزشکی و بررسی تاریخ پزشکی در زمینه فکری و فلسفی کتاب را پرارزش کرده است
در ادامه این نشست مجازی بهزاد کریمی عضو هیئت علمی گروه ایران شناسی دانشگاه میبد، با توصیف از شخصیت نقدپذیر دکتر بهزادیان نژاد، مترجم کتاب و سلوک علمی و اخلاقی ایشان در ادامه اظهار داشت: پزشکان سابقه مطالعات تاریخ پزشکی را دارند تاریخ پزشکی از این حیث مهم بود که برای آموزش دانشجویان پزشکی اهمیت داشت. هرچند که این دانشجویان نگاه تاریخی به مبحث نداشتند اما مسأله دانش پزشکی از حیث تکامل یافته های آن برایشان مهم بود.
وی اضافه کرد: در کنار این جریان و به موازات آن از سالهای ۱۹۷۰ به بعد، مورخان به این مورد علاقه مند شدند تا به لحاظ اجتماعی، تاریخ پزشکی را مطالعه کنند. اهمیت این کتاب از این جهت است که قبل از آغاز جریان مطالعه تاریخ پزشکی به شکل آکادمیک و دیسیپلینی، این کار را انجام داده و باوجود آن که نویسنده، خود یک پزشک است، کوشیده به فلسفه پزشکی توجه کند و تاریخ پزشکی را در یک زمینه فکری و فلسفی بررسی کند و از این جهت کتاب ارزشمندی است.
این عضو هیئت علمی گروه ایران شناسی دانشگاه میبد تصریح کرد: در واقع در قالب تاریخ نگاری پزشکی، این کتاب بگونه ای نوشته شده که در یک دسته بندی خاصی قرار نمی گیرد. به رغم آن که خیلی از آثار جدید از حیث منابع یا روش گرفتار مشکل است اما این کتاب، باوجود آن که بوسیله ی یک پزشک نوشته شده و قبل از آغاز جریان علمی تاریخ نگاری پزشکی تألیف شده، اثر بسیار قابل اعتنایی است.
کریمی افزود: نکته دیگری که باید بیان کنم، تفاوت بین جریان شرق و غرب جهان اسلام است، تفاوت بین ابن سینا و ابن رشد در پزشکی هم وجود دارد چون در آن دوران، پزشکی ریشه های فلسفی دارد.
وی با بیان اینکه انتقاد نویسنده از ابن سینا در مورد کم توجهی به درمان های یداوی هم ناشی از همین اختلاف نظر است، در ادامه خاطرنشان کرد: کیفیت ترجمه این اثر نسبت به آثار پیشینی که توسط دکتر بهزادیان نژاد ترجمه شده ارتقاء یافته است و امید می رود این مسیر با همین کیفیت تداوم پیدا کند.
کمپبل در کتاب بر تبادل دانش میان خلافت غربی جهان اسلام و اروپای قرون وسطی تمرکز داشته است
عبدالرسول خیراندیش، استاد تاریخ دانشگاه شیراز هم با ابراز خرسندی از انتشار کتاب اضافه کرد: این کتاب واجد محتوای ارزشمندی است و مقدمه مفصلی که مترجم کتاب به آن افزوده، هم نشان گر فضل و دانش مترجم است و خوانندگان را نسبت به محتوای کتاب و مباحث پیرامون آن راهنمایی می کند و اطلاعاتی کم و بیش هم وزن کتاب را در اختیار مخاطبان قرار می دهد.
وی تصریح کرد: بحثی که دونالد کمپبل (نویسنده کتاب) طرح کرده، قبل از او هم سابقه دارد اما زاویه دید او به دلیل توجه به ادبیات پزشکی و منشاء پزشکی در تمدن اسلامی، واجد اهمیت است. او به منابع پزشکی از حیث متون آموزشی توجه کرده و از حیث دیگر به چرایی و چگونگی پذیرش آنها در اروپای قرون وسطی پرداخته است، ازاین رو در اروپای قرون وسطی (به خصوص در نیمه دوم قرون وسطی) آرای موافقان و مخالفان اقتباس و استفاده از پزشکی عربی یا اسلامی را بررسی نموده است.
این استاد تاریخ دانشگاه شیراز افزود: باید توجه کرد این مباحث در یک بستر تاریخی و در زمانی رخ می دهد که جنگ های قرون وسطی بین جامعه غربی و اسلامی در جریان بوده دستاوردهای مسلمانان از راه آمیختگی های جمعیتی نظیر برخوردهای نظامی، تجارت و نظایر آن در اختیار اروپایی ها قرار می گرفته است. در اثنای این جنگ ها، هنوز طبیعیات از جانب کلیسا پذیرشی نداشت و همین آمیختگی در کنار برخی بیماری های مسری که با دست به دست شدن داروهای شرقی، باعث رابطه بیشتر بین دنیای اسلام و اروپای قرون وسطی شد.
خیراندیش اظهار داشت: نویسنده در این کتاب، متوجه این نکته است که در این دوران، یک خلافت شرقی در جهان اسلام وجود دارد و یک خلافت غربی یا مغربی که در شمال آفریقا تا اندلس برقرار بوده است. نویسنده بیشتر روی این بخش، یعنی تبادل دانش میان خلافت غربی جهان اسلام و اروپای قرون وسطی تمرکز داشته است. در مجموع این اثر برای پیگیری مطالعات پزشکی در جهان اسلام و آشنایی با تجربیات تبادلات بین المللی در تاریخ پزشکی مفید می باشد.
در ادامه این نشست مجازیقربان بهزادیان نژاد مترجم کتاب با اعتقاد به اینکه رابطه با تاریخ علم باید انتقادی باشد، و باید نقصان ها را بپذیریم، اظهار داشت: برای مثال تاریخ نشان داده است که کالبدشناسی و جراحی در قرون وسطی پیشرفت قابل ملاحظه ای نداشته است و بخشی از آن به باورهای دینی یا رابطه فقه و پزشکی باز می گردد. حرام بودن عمل تشریح در مسیحیت و یهودیت روشن است اما طبق بررسی اسمیت در اسلام چنین وضوحی وجود ندارد. با این وجود در این دوره تشریح صورت نمی گیرد و همان نوشته های جالینوسی تکرار می شود. جراحی هم وضعیت مشابهی دارد البته با مقدمات و علل متفاوت.
وی درباره انتخاب این کتاب با وجود قدیمی بودن آن برای ترجمه توضیح داد: من چندین مقاله دیگر در این مورد ترجمه کرده ام مقالاتی که بسیار جدید هستند اما مباحث کتاب را نو یافتم و با مشورت دوستان برگردان را انجام دادم و همانطور که جناب دکتر بهشتی فرمودند می تواند مباحث کتاب مبنایی برای پژوهش های بعدی شود.
مترجم کتاب تاریخ پزشکی در تمدن اسلامی و تاثیر آن بر اروپای قرون وسطی اضافه کرد: در ترجمه هایی که تقدیم شده، هدف من نگاهی متفاوت از آن چه در نگارش کتاب های تاریخ پزشکی به قصد تفاخر، هویت طلبانه، احیاگرانه، ایدئولوژِیک و.. بوده است و در جستجوی راهی برای برون رفت از این عقب ماندگی و عقب نگاهداشتن بوده است و برپایه باز خورد از ناقدان، همکاران و… کتاب ها قرین توفیق بوده است.
نویسنده کتاب مطالب را بسیار فشرده مطرح کرده که آمیختگی پزشکی و فلسفه در این دوره بر پیچیدگی آن افزوده است
بهزادیان نژاد در توضیح این کتاب اظهار داشت: نام کتاب پزشکی در تمدن اسلامی و تاثیر آن بر اروپای قرون وسطی است و همین نام تأمل برانگیز است هم چنین دوره میانه یا قرون وسطی ۱۰۰۰ سال است و نویسنده ضمن پوشش دادن این مدت طولانی اشاره هایی به پیش و بعد از این دوره هم دارد در نتیجه مطالب را بسیار فشرده مطرح کرده است و نهایتا آن که آمیختگی پزشکی و فلسفه در این دوره، بر پیچیدگی بحث افزوده است.
وی در ادامه درباره فصول کتاب اظهار نمود: کتاب در ۱۱ فصل تنظیم شده و نخست فیلسوفان یونانی و روم شرقی تأثیرگذار بر پزشکی یعنی بقراط، ارسطو، سلسوس از گروه اول و پاولوس آیگینیایی، و…از گروه دوم و نظرات محوری هر یک را عرضه می کند و سپس به سراغ تاریخ نگاری جهان اسلام با محور قرار دادن فلسفه و پزشکی می رود. در این بحث به ردیابی اولین مواجهه ها می پردازد، داروهای وارده به دنیای اسلام از سیاحان، آشنایی با ارسطو در مصر، مواجهه با یونانی مآب ها در سوریه، ایرانیان در بغداد و… و سیر تطور از یک قرن انتقال شفاهی به شجره نامه نویسی، نگارش سیره و… را مرور می کند.
این مترجم کتاب تاریخ پزشکی در تمدن اسلامی و تاثیر آن بر اروپای قرون وسطی در ادامه اضافه کرد: نویسنده آنگاه سراغ دو کانون اصلی امپراتوری اسلامی خلافت شرقی و خلافت غربی می رود و تاکید می کند که بیشتر از ۴۰۰ پزشک فیلسوف سرآمد در این دوره زیسته اند و مرزهای فکری این دو ناحیه چندان روشن نیست و در نتیجه تقسیم بندی تا حدی فرضی است.
بهزادیان نژاد تصریح کرد: او تلاش دارد لیستی از ترجمه های هر ناحیه را عرضه کند و نمایندگان فکری و تجربی پزشکی آنها را ارائه کند، رازی و ابن سینا از شرق و زهراوی و ابن رشد از غرب و در تمام فصول بعدی کتاب بدون آن که تصریح کند، اندیشه های محوری آنان که تا حدودی بازتاب دهنده تفاوت این دو کانون می باشد را مد نظر دارد. تفاوت هایی که در یک کلام تلاش ابن رشد بر جدایی فلسفه از دین وکلام و در شرق تاحدودی آمیختگی آنها در نوشتار ابن سینا نمایان است. نویسنده با تأثّر آخر رواداری این منطقه را با سوزاندن و از بین بردن کتاب های فلسفی و با تأخیر زمانی آثار پزشکی و هم فرار فیلسوف پزشکان و یا به زندان رفتن، اعلام می دارد.
وی خاطرنشان کرد: نویسنده در ادامه زمینه های پذیرش و نفوذ اندیشه های عربی نویسان را در اروپا کندوکاو می کند و بر عناصری چون آمیختگی نژادی، جنگ های صلیبی و وضعیت پزشکی در دیرها و مدارس پاگانی و… تاکید می کند و دوره سالرنویی و مترجم مشهور آن کنستانتین آفریقایی و شکل گیری عرب گرایی در پایگاه بقراطی (سالرنو) و در ادامه مدرسه تولدو و مترجمان مشهور و دقیق آن یعنی جرارد کریمونا و جرارد سابیوناتا و نقش یهودیان در انتقال فرهنگ عربی را به بحث می گذارد.
این مترجم کتاب تاریخ پزشکی در تمدن اسلامی و تاثیر آن بر اروپای قرون وسطی افزود: آنگاه تاثیر این کتاب ها را بر جریان های فکری اروپا یعنی مدرسی ها (و شکل گیری پزشکی مدرسی)، تحول خواهان، تجربه گرایان، یونانی مآب ها… و آثار اولین و یا اندیشمندان تأثیرگذارشان را شرح می دهد در ادامه دامنه بحث را به ادبیات و سبک های ادبی می کشاند و نقش رمان و نویسندگان برجسته ای چون شکسپیر و حکایات کانتربری را مد نظر قرار می دهد. افزون بر این ها به بررسی سر فصل های دانشگاه های بزرگ همچون مونت پولیه، پالرمو و… هم می پردازد.
نویسنده شکل گیری مخالفت و مقاومت در مقابل نفوذ عرب گرایی را در جای جای فصول مختلف کتاب پیگیری کرده است
بهزادیان نژاد خاطرنشان کرد: نویسنده شکل گیری مخالفت و مقاومت در مقابل نفوذ عرب گرایی را در جای جای فصول مختلف کتاب توسط شارحان، خلاصه کنندگان، تطبیق دهندگان، ادغام کنندگان صورت گرفته را پیگیری کرده است و در این بررسی نشان داده است که ابن رشد و ابن رشدیان سازگاری بیشتری با اروپا و اندیشه های مدرن دارند و بر عکس ابن سینا نقدهای تندتری را متوجه خود می کند.
براساس این گزارش، کتاب تاریخ پزشکی در تمدن اسلامی و تاثیر آن بر اروپای قرون وسطی، نوشته پروفسور دونالد کمپبل با ترجمه قربان بهزادیان نژاد اخیرا توسط انتشارات نگارستان اندیشه انتشار یافته است و نشستی به میزبانی ناشر در فضای مجازی، با حضور قربان بهزادیان نژاد (مترجم کتاب)، محمدرضا حسینی بهشتی (استاد فلسفه دانشگاه تهران)، عبدالرسول خیراندیش (استاد تاریخ دانشگاه شیراز) و بهزاد کریمی (استادیار ایرانشناسی در دانشگاه میبد) نقد و بررسی گردید.
منبع: جاویدانی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب