در نشست تخصصی ادبیات فارسی در شبه قاره و پاكستان مطرح شد
زبان فارسی زبان فرهنگی و سیاسی شبه قاره
به گزارش جاویدانی نشست تخصصی ادبیات فارسی در شبه قاره و پاكستان در تالار اجتماعات شهید مطهری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار گردید.
به گزارش جاویدانی به نقل از مهر، در این جلسه كه تعدادی از استادان، دانشجویان و علاقه مندان به زبان و ادبیات فارسی درآن حضور داشتند، حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ حكیمه دبیران استاد دانشگاه خوارزمی؛ كریم نجفی برزگر استاد دانشگاه پیام نور و لیلا عبدی خجسته دكترای زبان و ادبیات اردو، سخنرانی كردند.
حسن بلخاری در ابتدای این برنامه اظهار داشت: این نشست به مناسبت هفته پژوهش و روز ۲۵ آذرماه كه در تقویم ایران به روز پژوهش معروف است، برگزار شده است و عنوان این جلسه هم تاكید به این دارد كه ما در آینده سلسله جلساتی را درباره مفاهیم میان فرهنگی ایران وجهان خواهیم داشت كه البته كار جدیدی است و با جدیت بیشتری ادامه پیدا خواهد نمود.
او اضافه كرد: با عنایت به اینكه در هفته پژوهش به سر می بریم، شایسته است كه از تلاشهای جناب خورابه، معاون محترم پژوهشی انجمن و همكاران ایشان به خصوص سركار جلالی، بستان شیرین، مشهدی علی محمد، صادقی زاده و كیانوش بیرونوند، احمد محمدی، امید قنبری و عماد علیزاده كمال سپاس و تشكر را داشته باشم و امیدوارم در فرصتی مناسب از زحمات این عزیزان تقدیر شایسته ای به عمل آید.
استاد دانشگاه تهران افزود: عنوان برنامه اشاره به شبه قاره یعنی هند و پاكستان و بنگلادش دارد والبته پاكستان رابه عنوان تاكید دراین عنوان آورده ایم.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی افزود: حوزه بحث من شبه قاره است و وقتی سخن از شبه قاره می شود، هند به صورت جدی مطرح است و البته پاكستان و بنگلادش هم قطعه های جدا شده از این سرزمین هستند و همان گونه كه می دانید، نخستین جمهوری اسلامی جهان هم «پاكستان» است.
او اضافه كرد: مسئله زبان فارسی و گسترش آن در هند تنها از زمان ساخت مسجد قوه الاسلام نیست، كه البته از این به بعد زبان فارسی دراین بلاد جدی شد؛ حتی از زمان بابری ها هم زبان فارسی جز لایتجزای زبان هندی بود و بعدها هم زبان فارسی، زبان رسمی دربار هندی ها شده و آثار مختلفی هم دراین زمینه نوشته شد. امروز هم كتیبه های تاریخی مختلفی در هند و شهرهای آن وجود دارد كه خیلی از آنها به فارسی نوشته شده اند.
بلخاری افزود: هم اكنون بخش زیادی از نسخ فارسی ما در دانشگاه های هند موجود است و مهم تر اینكه بحث كتاب كلیله و دمنه و ترجمه متون هندی به زبان پهلوی دراین زمینه بسیار مهم است؛ بنابراین ریشه دامنه دار ارتباط ما با شبه قاره بسیار جدی است.
استاد دانشگاه تهران افزود: داستان ما و هند بسیار قدیمی است و دراین راستا باید توجه داشت كه بحث نگاه تطبیقی بین «اوستا» و «ریگ ودا» در گذشته های بسیار دور وجود داشته است. به این مسئله باید توجه كرد كه نام اصلی هند، سند بوده و این باز می گردد به تفاوت تلفظ س و ه در دو زبان سانسكریت و اوستایی. مانند هونر و سونر.
او اضافه كرد: بنابر حضور اریایی ها در هند و ایران، در بعضی از كهن الگوها، ما با هندی ها تفاوت داریم، چون نهضت اصلاحی زرتشت، چندخدایی را به سمت توحید برد، اما درهند هنوز هم این مسئله وجود دارد، با این وصف آنچه كه بین ما و هندی ها مشترك است، مسئله مُطهری و قدرت تطهیر كنندگی آتش است و در این راستا البته داستان زیبای راما و سیتا و هم گذر سیاوش از آتش مورد توجه است.
او با اشاره به راما و سیتا اظهار داشت: راما، هفتمین آواتار یا هبوط و تجسد «ویشنو» است. در حقیقت، «ویشنو» یكی از اضلاع سه گانه هندی است، اوخدایی است كه باید حیات را حافظ باشد و وقتی حیات بحرانی می شود، او در چارچوب یك موجود مادی متجسد شده و جهان را نجات می دهد. درحقیقت «راما»، هفتمین آواتارِ ویشنو و عالی ترین نماد سجایای اخلاقی است.
بلخاری افزود: راما همسری به نام «سیتا» دارد كه رابطه این دو باهم، عالی ترین نمونه وفاداری زن و مرد به یكدیگر است. اما «راما» سرگذشت جالب دارد؛ درآن زمان جنگی بین راوانا و لشگر راما رخ می دهد، «سیتا» را می دزدند و اورا به سریلانكا می برند. به هر زحمتی كه هست او را نجات می دهند، اما شایعه عجیبی می پیچد كه سیتا مورد تعرض قرار گرفته است، درنهایت آتشی عظیم افروخته می شود تا او از دل آتش بگذرد و پاك و مطهر شود و بعد از عبور از آتش تطهیر می شود كه البته نمونه برجسته این ماجرا را در داستان «سیاوش» در شاهنامه داریم و همان گونه كه می دانید سردمدار حفظ زبان فارسی، حكیم ابولقاسم فردوسی است.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درادامه قطعه ای ازداستان سیاوش در شاهنامه فردوسی راقرائت كرد و اظهار داشت:
حكیم فردوسی این گونه می سراید:
جهاندار سودابه را پیش خواند
همی با سیاوش بگفتن نشاند
سرانجام گفت ایمن از هر دوان
نگردد مرا دل نه روشن روان
مگر كاتش تیز پیدا كند
گنه كرده را زود رسوا كند
چنین پاسخ آورد سودابه پیش
كه من راست گویم به گفتار خویش...
... سیاوش چنین گفت كای شهریار
كه دوزخ مرا زین سخن گشت خوار
اگر كوه آتش بود بسپرم
ازین تنگ خوارست اگر بگذرم...
سپس تاكید می كند:
چو بخشایش پاك یزدان بود
دم آتش و آب یكسان بود
بلخاری در انتها اظهار داشت: باتوجه به همین بیت آخر می توانید متوجه شوید كه درنزد ما هم «آتش» جنبه مطهر دارد.
زبان فارسی؛ زبان فرهنگی و سیاسی شبه قاره
دومین سخنران این برنامه حكیمه دبیران بود. او طی سخنانی اظهار داشت: درباره زبان و ادب فارسی و پیشینه آن سخن بسیار گفته اند، امااز قول مرحوم استاددكتر سید جعفر شهید نقل می كنم كه می فرمودند همه استادان زبان و ادب فارسی می دانند كه زبان و ادبیات فارسی، صدها سال زبان ادبی و علم و سیاسی شبه قاره بوده و دراین وضع، شرایط آموزش این زبان به خوبی فراهم است. چونكه خانواده هایی كه می خواستند در فرهنگ اسلامی و ایرانی تبحر یابند به زبان فارسی روی می آوردند.
او اضافه كرد: اما برای تعلیم فارسی به این افراد طبیعی است كه ازمتون پیشرفته ادبی انخاب شود، یعنی متونی چون دیوان شمس، مثنوی مولانا، دیوان حافظ و… و البته ضروری بود كه مقدمات این فراگیری با خواندن داستان هایی چون كلیله و دمنه فراهم گردد.
استاد دانشگاه خوارزمی افزود: بعد از تأسیس كمپانی هند شرقی و توسعه تسلط انگلیس برشبه قاره، زبان انگلیس جای زبان فارسی را گرفت، اما نفوذ فرهنگی زبان فارسی در هند چنان بود كه نمی شد آنرا از بیخ و بن كند و در داخل خانواده های درس خوانده و اهل معنویت همچنان شعرهای حافظ و سعدی و مولوی اهمیت خاصی برخوردار بود.
اوتاكید كرد: دراین ایام باآنكه كه زبان فارسی زبان مؤثر درعرصه سیاسی نبود، اما زبانی بود كه مشتاقان اسلام و ایران به آن عشق می ورزیدند.
دبیران افزود: دراین زمان بود كه مشتاقان فرهنگ ایرانی و اسلامی آثار وكتب مختلفی را به زبان فارسی در شاخه هایی چون لغت، دستور و تاریخ ادبیات تألیف كردند كه برای ما ایرانی ها هم از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.
اشتراكات دینی و زبانی ایرانی ها و هندیان
درادامه كریم نجفی برزگر به ایراد سخن پرداخت و اظهار داشت: بارها گفته شده كه زبان فارسی حیات خویش را در دوره غزنویان با بزرگانی چون بیهقی و ابن سینا تجدید كرد و ارتباط غزنویان با سرزمین هند سبب شد كه این فرهنك به این سرزمین یا همان شبه قاره انتقال پیدا كند.
اوادامه داد: در دروه غزنویانی یعنی در قرن ۵ هجری، هنوز حكومت سیاسی در سرزمین هند تشكیل نشده بود، اما اوج رونق زبان و ادبیات فارسی و رفت و آمد دانشمندان ما در دوره حكومت اسلامی در شبه قاره، در حدود ۳۰۰ سال بود.
استاد دانشگاه پیام نور افزود: البته دردوره غزنویان، سلطان محمود، همینطور نادرشاه افشار، بارها به هند حمله كردند و با اینكه زبان فارسی در این شبه قاره رونق پیدا كرد، اما هیچگاه نامی از محمود غزنوی و نادرشاه درمیان نیست و این دوتن هیچگاه محبوب هندیان نیستند. ازاین رو باآنكه كه غزنویان به هند حمله كردند؛ اما درحقیقت زمینه را برای ورود خیلی از دانشمندان و بزرگان ایرانی چون حكیم ابولقاسم فردوسی را به این سرزمین فراهم نمودند.
اوادامه داد: اشتراكات دینی و زبانی میان زبان های سانسكریت و فارسی نكته مهمی بود كه دردوره اسلامی بارور شد، دراین راستا یك نكته مهم می باشد كه كتاب كلیله و دمنه در دوره پیش از حضور اسلام درهند به زبان سانسكریت تألیف شده بود و بعدها خیلی از حكمت ها و اندرزهای موجود در این كتاب دردوره اسلامی مورد استفاده شعرا و علما اسلامی و ایرانی قرار گرفت؛ بنده هم به جهت اهمیتی كه این كتاب داشت، دردوره ای كه درهندوستان رایزن فرهنگی بودم، دردانشگاه دهلی، نشستی را با عنوان كلیله و دمنه، حلقه ارتباطی ایران و هند برگزار كردم كه مورد تقدیر ریاست و مجموعه دانشگاه دهلی قرار گرفت. او تصریح كرد كه خدمت ایرانی ها به ما این بود كه این كتاب به فارسی و عربی ترجمه و آنرا به جهانیان معرفی كردند.
رایزن سابق فرهنگی ایران درهند تصریح كرد: آنقدر زبان فارسی در هند تأثیرگذار بود كه شخصیت های هندی مشتاق بودند القاب حكماً و شعرای بزرگ ایرانی را برای خودانتخاب كنند، ازاین رو بزرگانی چون فردوسی جایگاه ویژه ای درهند داشتند؛ در بررسی های انجام شده در دانشگاه های هند، بیشترین نسخ شاهنامه فردوسی در این كشور چاپ شده است.
او افزود: خواجه معین الدین چشتی همچون عرفای تأثیرگذار هندی است و سالانه چند میلیون نفر مسلمانان و غیر مسلمان به زیارت مزار او می روند؛ «چشتی» شخصیتی است كه بازبان فارسی مأنوس بوده و با عرفان اسلامی آشنایی عمیقی داشته و چهره برجسته ای در این سرزمین است و این حاكی از عمق نفوذ زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره است.
جایگاه زبان اردو در مطالعات زبان فارسی
لیلا عبدی خجسته هم بعنوان آخرین استاد حاضر این نشست تخصصی سخنرانی كرد. او طی سخنانی اظهار داشت: صحبت من درباره جایگاه زبان اردو در مطالعات ایران شناسی و زبان فارسی است. در پیشاور پاكستان نسخ خطی فارسی فراوانی هست كه لیست آن هم چاپ شده و به قول رئیس دانشگاه پیشاور این نسخ اسكن شده و درآینده نزدیك به صورت آنلاین در اختیار علاقه مندان به زبان فارسی قرارخواهد قرار گرفت.
او اضافه كرد: همینطور در لاهور مجله اوریانتال كالج هنوز هم منتشر می شود كه بزرگانی چون مولوی شفیع و علامه محمد اقبال لاهوری سردبیران این نشریه بودندو درآن درباره نسخ فارسی و عربی و متون كهن فارسی در شبه قاره می نوشتند و حتی درهر شماره از این نشریه یك نسخه خطی فارسی به صورت سلسله وار منتشر می شد. حتی گاهی لیست نسخ خطی كتابخانه شخصی و عمومی هم منتشر می شد یااینكه برخی لیست نویسی های پر غلط را تصحیح و چاپ می كردند.
او افزود: البته در «لاهور» مؤسسات و كتابخانه های چون كتابخانه «پنجاب» هم وجود دارند كه نسخ فراوانی به زبان فارسی در آنها موجود است و دراختیار علاقه مندان به زبان و ادبیات فارسی و ایران شناسی قرار می گیرند.
عبدی خجسته افزود: به ایالت «سند» و دانشگاه آنكه وارد می شویم دكتر غلام مصطفی خان و دكتر نجم الاسلام، اینها غول های زبان و ادبیات فارسی و مطالعات علوم اسلامی در سند پاكستان بودند. اینان اقدامات مهمی را در اعتلای زبان فارسی و مطالعات ایرانی و اسلامی انجام دادند.
او اضافه كرد: در كراچی هم بزرگانی چون مرحوم حسام الدین راشدی، مرحوم نبی بخش بلوچ را داریم كه اینها نسخه های عربی موجود در سرزمین سند را لیست نویسی و البته بعضی از آن نسخ را هم تصحیح كرده اند.
این پژوهشگر زبان اردو افزود: الان در پاكستان در گروه فارسی دانشگاه پنجاب، مجله ای فارسی به نام «سفینه» چاپ می شود كه به صورت سالنامه است و در بعضی از شماره های آن نسخه های خطی را تصحیح كرده و چاپ می كنند. همینطور در دانشگاه «جی سی» هم فصلنامه «كاوش» را دارند و درآن بعضاً درباره متون كهن و نسخ قدیمی فارسی كار می كنند.
گزارش: صدرا صدوقی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب