یادداشت مهمان
معرفی و نقد دو مجلد نخست روزشمار 15 خرداد
به گزارش جاویدانی دو مجلد روزشمار ۱۵ خرداد به كوشش یحیی آریابخشیاش تدوین و توسط انتشارات سوره مهر انتشار یافته است؛ اولین مجلد به نیمه اول خردادماه سال ۴۲ و مجلد دوم به نیمه دوم آن اختصاص یافته است.
خبرگزاری مهر – سرویس فرهنگ – الهام صالح: كتاب «روزشمار ۱۵ خرداد: نیمه اول خرداد ۱۳۴۲» (۱) از تاریخ اول خرداد ۱۳۴۲ شروع می شود تا به وقایعی برسد كه نهضتی مردمی را شكل دادند و برای سال های متمادی در حافظه تاریخی ایران باقی ماندند. قبل از این آغاز، با مقدمه ای مواجه می شویم تا با مطالعه آن آسان تر به موضوعات كتاب، هدف از نوشتن آن و سیر تولید آشنا شویم. در این مقدمه ۳ صفحه ای به واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و اتفاقاتی كه این واقعه را رقم زد، پرداخته شده است كه بعضی از آنها عبارتند از: انقلاب سفید، یورش به مدارس دینی در قم، تبریز و مشهد، ضرب و شتم طلاب، فعالیت های افشاگرانه مراجع تقلید و... وقایعی كه در كتاب به آنها پرداخته شده، آرام آرام از آغاز خرداد ۱۳۴۲ ورق می خوردند و به سمت ۱۵ خرداد پیش می روند. مثلاً در تاریخ ۳ خرداد، به سخنرانی امام خمینی (ره) به مناسبت آغاز ماه محرم، پرداخته شده است. پدیدآورنده علاوه بر اشاره مختصر به رویدادهای هر روز، درباره آنها شرحی را هم به نقل از منابع مكتوب نوشته است. بعنوان مثال در تاریخ ۴ خرداد، مشروح اعلامیه شهربانی كل كشور در ارتباط با فرا رسیدن ماه محرم و ممنوعیت تظاهرات وجود دارد. (۲) در همین تاریخ درباره جلوگیری شهربانی تبریز از منبر رفتن وعاظ نوشته شده است: «شهربانی تبریز با فراخوانی ده نفر از وعاظ شهر به ایشان گوشزد كرده كه نباید به منبر بروند. وعاظ و روحانیون یاد شده را ملزم كرده كه تعهد بدهند هیچ حرفی نزنند. علیرغم این حجج اسلام ناصرزاده، انزابی و چند روحانی دیگر از دادن هر گونه تعهدی سر باز زدند و در مقابل درخواست شهربانی تبریز اعلام كردند كه این كار دروغ عملی است…» (۳) از همین مطالب می توان به ترس حكومت پهلوی از برگزاری تظاهرات مردمی، نگرانی درباره اوضاع سیاسی و جو ناآرام موجود در شهرهای ایران در آن برهه پی برد. موضوعاتی كه با ورق خوردن روزهای خرداد ۱۳۴۲ و نزدیك شدن به ۱۵ خرداد بر شدت آنها افزوده می شود. بعنوان مثال، عزاداری های ۱۲ خرداد، رنگ و بویی سیاسی به خود گرفته بود: «مردم بعد از مدتی كه شعار دادنشان به اتمام رسید، به سمت چهارراه پهلوی به راه افتاده، در ادامه هم از حسن آباد، میدان سپه و ناصرخسرو گذشتند و به مسجد شاه رفتند. آنان با وجود اینكه باید بعد از رسیدن به در مسجد مزبور پراكنده می شدند، اما همچنان به مراسم خود ادامه دادند و در اثر هیجانی كه وجودشان را فرا گرفته بود، از در شرقی مسجد وارد بازار شدند». (۴) با مطالعه فصل های این كتاب به راحتی می توان به جو ناآرام ایران در آن برهه پی برد. سخنرانی های امام خمینی (ره) كه یكی از آنها در تاریخ ۱۳ خرداد صورت گرفت، بر نگرانی های حكومت پهلوی می افزود. امام خمینی (ره) در سخنرانی خود در مدرسه فیضیه فرمودند: «آقا! من به شما نصیحت می كنم؛ ای آقای شاه! من به تو نصیحت می كنم؛ دست بردار از این كارها. آقا! اغفال دارند می كنند تو را… اگر دیكته می دهند دستت و می گویند بخوان، در اطرافش فكر كن…». (۵) روز بعد از این سخنرانی، تهران شاهد تظاهرات خیابانی است و سپهبد نصیری، فرماندار نظامی تهران و حومه در اعلامیه شماره یك خود، اجتماعات را ممنوع می كند. ۱۵ خرداد، همان روزی است كه امام خمینی (ره) توسط مأموران ساواك تهران دستگیر می شود. نویسنده، اتفاقات این روز را بگونه ای مطرح ساخته كه مخاطب آنها را دنبال كند: «كماندوها تا پشت درِ منزل آیت الله جلو آمدند كه با سر و صدای آنها، چند تن از اهالی منزل و بعضی از همسایگان سراسیمه از خواب بیدار شدند. آقا مصطفی فرزند ایشان در حالیكه با همهمه از خواب پریده بود، بی درنگ بالای پشت بام رفت تا اوضاع كوچه منتهی به منزلشان را زیر نظر بگیرد. مأموران و كماندوها كوچه و خانه پدری اش را محاصره كرده، منتظر بودند كه آیت الله بیرون بیاید». (۶) در این روز، با بیان خبر دستگیری امام خمینی (ره)، اعتراضات مردمی شدت یافت كه پدیدآورنده كتاب، آنها را طبق گزارش های موجود از مأموران ساواك از ساعت ۹: ۱۵ تا ۲۲ دسته بندی كرده است. نقطه قوت این بخش استفاده از تصاویری درباره تظاهرات ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ است، البته در سایر فصل ها هم به تناسب موضوع، تصاویری انتشار یافته است. «روزشمار ۱۵ خرداد: نیمه اول خرداد ۱۳۴۲»، كتابی كامل به حساب می آید، چونكه از لیست تا لیست اعلام و كتاب نامه، در كنار یكدیگر، اطلاعات بیشتری را در اختیار مخاطبی كه درباره این مورد كنجكاوی بیشتری دارد، قرار می دهند. قرار دادن ترجمه ای از مقدمه به زبان های انگلیسی و عربی هم یك نقطه مثبت دیگر به حساب می آید. اما آنچه نظر را به خود جلب می كند و یك امتیاز دیگر به حساب می آید، پی نوشت هایی است كه در انتها هر فصل انتشار یافته، بخصوص پی نوشت وقایع تاریخ ۱۵ خرداد ۱۳۴۲. در این پی نوشت اطلاعات جزئی تری به مخاطب عرضه شده. جمعیت شركت كننده در تظاهرات ۱۵ خرداد ۴۲، درگیری ها، مجروحان و شهیدان، بازداشت شدگان و محدوده جغرافیایی تظاهرات از این جمله است. بعنوان مثال در زمینه محدوده جغرافیایی، به غرب و شرق بازار تهران بعنوان محل های تجمع تظاهركنندگان و سپس به مكان های بیشتری اشاره شده است. به دنبال نوشت وقایع این روز، علاوه بر اشاره به آمار كلی مجروحان و شهیدان، آمار جزئی تری از مجروحان، مصدومین و شهیدان در بیمارستان های پهلوی، سینا، رازی، شفایحیائیان، شهرداری و حتی مجروحانی كه بعد از پانسمان مرخص شده اند هم وجود دارد. فقط ای كاش كشته شدگان و زخمی های فصل پانزدهم (۱۵ خرداد) هم از متن كتاب به قسمت پی نوشت این فصل منتقل می شد. كتاب دوم «روزشمار ۱۵ خرداد»، مربوط به خرداد ۱۳۴۲ هم به روال كتاب اول تدوین شده و نقاط قوت كتاب اول را داراست. در كتاب دوم كه رویدادهای ۱۶ تا ۳۱ خرداد ۱۳۴۲ را دربرمی گیرد، رویدادهای هر روز ابتدا به ترتیب در لیست و سپس به صورت مشروح ذكر شده اند. در مقدمه كتاب هم به موارد مهمی اشاره شده است: «انتشار خبر دستگیری امام خمینی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، كه صفحات پایانی كتاب پیشین را به خود اختصاص داده، با نتایج گوناگونی همراه بوده است كه كتاب حاضر با پرداختن بدان ها شروع می شود. در یك سو حاكمیت رژیم پهلوی با همه دستگاه های مسلح و مجهز به انواع اهرم های فشار و بازدارنده قرار دارد و در سوی دیگر، نهاد روحانیت كه از پشتیبانی مردمی متدین برخوردار بوده است…» (۷) در اولین بخش از كتاب دوم كه شامل رویدادهای ۱۶ خرداد ۱۳۴۲ است، واكنش های اعتراض آمیز مردم نسبت به دستگیری امام خمینی (ره) توسط مأموران حكومت پهلوی بازگو می شود. این اتفاقات طبق گزارش های مأموران ساواك از ساعت ۸: ۱۰ تا ۲۲: ۱۵ دسته بندی شده اند. علاوه بر این دسته بندی، اتفاقات ۱۶ خرداد به تشریح در اختیار مخاطب قرار گرفته است كه می توان به موضوعاتی مانند واكنش مراجع عظام و تظاهرات مردم در نقاط مختلف اشاره كرد: «مردم گروه گروه گرد هم آمدند و به تظاهرات و سر دادن شعار ضد دولت پرداختند. در این حین مأموران وارد خیابان ها شده، با شدت بیشتری بدان ها هجوم بردند تا پراكنده شوند. اما تظاهركنندگان در انجام خواسته خود اصرار ورزیدند. به دنبال آن قوای نظامی مبادرت به شلیك تیر هوایی و بعد تیراندازی مستقیم كردن». (۸) در این بخش، فهرستی از دستگیرشدگان این روز عرضه شده است. خرداد ۱۳۴۲، مقطعی پرالتهاب در تاریخ ایران به حساب می آید كه كتاب دوم به خوبی این دوره را به تصویر می كشد؛ از موضوعاتی مانند ادامه مبارزات امام خمینی (ره) از راه تماس با آیات عظام، سانسور مطبوعات توسط ساواك، تعطیلی بازار شهرهایی مانند تهران، اصفهان، نجف آباد و تبریز تا ادامه دستگیری ها در این كتاب مورد بررسی قرار گرفته است. به صورت خلاصه، كتاب دوم «روزشمار ۱۵ خرداد» مربوط به خرداد ۱۳۴۲ بازتابی از حوادث ۱۵ خرداد در حوادث بعد از آن و سمت و سوی واكنش ها در مقابل این حادثه را به مخاطب خود عرضه می كند. از خصوصیت های مثبت هر دو مجلد پرداختن به وقایع مختلف خرداد ۱۳۴۲ است، با این حال، حجم غالب مطالب به موضوعات سیاسی ایران در آن ایّام اختصاص یافته است. *** پی نوشت ها: (۱) آریابخشایش، یحیی. روزشمار ۱۵ خرداد: نیمه اول خرداد ۱۳۴۲. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و انتشارات سوره مهر. چاپ اول. ۱۳۹۷؛ این كتاب بعنوان شصت وهشتمین اثر تحقیقی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در ۵۰۰ صفحه انتشار یافته است. (۲) همان، ص ۵۵. (۳) همان، ص ۵۶. (۴) همان، ص ۲۰۹. (۵) همان، ص ۲۴۲ و ۲۴۳. (۶) همان، ص ۳۰۱. (۷) آریابخشایش، یحیی. روزشمار ۱۵ خرداد: ۱۶ خرداد ۱۳۴۲ تا ۳۱ خرداد ۱۳۴۲. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و انتشارات سوره مهر. چاپ اول. ۱۳۹۷. ص ۷؛ این كتاب بعنوان هفتادمین اثر تحقیقی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در ۵۴۹ صفحه انتشار یافته است. (۸) همان، ص ۲۹.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب