از حوضخانه مشروطه تا ساختمان ایران شناسی
جاویدانی: مسعود معینی پور، رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، در برنامه ای آنلاین در خانه گفتارها در کلاب هاوس به ایراد سخنانی پیرامون کتابخانه پارلمان ایران پرداخت.
به گزارش جاویدانی به نقل از مهر، نشست «کتابخانه مجلس؛ گنجینه اسناد حکمرانی و بازسازی و رابطه با نخبگان» به میزبانی مجید تفرشی، تاریخ نگار و سندپژوه در کلاب هاوس برگزار گردید. در این برنامه، مسعود معینی پور به معرفی جایگاه ویژه کتابخانه مجلس شورای اسلامی، به عنوان مرجع مهم اسناد حکمرانی و نقش آن در بازسازی تاریخی و تقویت ارتباط با نخبگان علمی و پژوهشی پرداخت. رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس همین طور به اهمیت حفظ و گسترش این گنجینه فرهنگی و علمی و نقش آن در پشتیبانی از روند قانون گذاری و پژوهش های تخصصی اشاره نمود.
مروری بر تأسیس کتابخانه مجلس
مسعود معینی پور، رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در شروع سخنان خود به دوران ایجاد کتابخانه پارلمان پرداخته و اظهار داشت: کتابخانه مجلس سابقه ای بالاتر از ۱۱۸ سال دارد. در جلسه بیست و دوم اولین مجلس شورای ملی، ولی خان نصر پدر دکتر سیدحسین نصر در نطقی تاریخی، ساختار پارلمان های جهان را مقایسه کرد. او تاکید داشت که خیلی از مجالس قانون گذاری در جهان، در کنار خود، مراکز پژوهشی و کتابخانه های فعالی دارند که به تقویت قانون گذاری و تصمیم سازی کمک می کنند. بر همین اساس، پیشنهاد راه اندازی کتابخانه ای در حاشیه مجلس شورای ملی را بیان نمود. این پیشنهاد بصورت عملی در همان سال ها و در فضای محدود، در حوض خانه باشکوه ساختمان مشروطه درست در پشت صحن علنی مجلس اجرائی شد. دوستانی که از بنای مشروطه بازدید کرده اند، حتما آن حوض خانه مجلل را به یاد دارند؛ جایی که اولین کتاب ها با اهدای برخی نمایندگان مجلس، همچون خود ولی الله خان نصر، مرحوم جلوه و دیگران، گردآوری شد و اولین هسته کتابخانه را شکل داد. معینی پور افزود: به مرور این مجموعه گسترش یافت و به ساختمانی منتقل شد که امروز با عنوان «ساختمان ایران شناسی» شناخته می شود؛ کنار ساختمان ملیجک. این انتقال و توسعه، با هدف حمایت پژوهشی از مجلس صورت پذیرفت. در دهه ۱۳۴۰، با تأسیس مجلس سنا و انتقال منابع آن به کتابخانه، مجموعه ای تحت عنوان «کتابخانه شماره یک» شکل گرفت و روند توسعه ادامه یافت.
او اضافه کرد: در نهایت، در سال ۱۳۷۴، کتابخانه ای که امروز با نام «کتابخانه مجلس شورای اسلامی» می شناسیم، توسط دکتر محمدجواد لاریجانی توسعه یافت. این مسیر از یک حوضخانه کوچک شروع شد و به بنایی عظیم و اثرگذار در پشتیبانی علمی و پژوهشی از قانون گذاری کشور بدل گردید.
تحولات و تغییرات در دوره پهلوی و دهه ۴۰
رئیس کتابخانه مجلس اظهار داشت: کتابخانه مجلس چند دوره مختلف را پشت سر گذاشته و این تاریخچه می تواند به ما در نگاهی که برای آینده داریم، کمک نماید. در دوره اول، کتابخانه مجلس پژوهشگر و پشتیبان مصوبات مجلس شورای ملی بود و محلی برای مطالعات روزمره نمایندگان و برخی نخبگان به شمار می رفت. در آن زمان، آثار، اسناد و کتاب های ملی و کتابخانه های شخصی ارزشمند، عمدتا از طرف آنهایی که کتابخانه های شخصی داشتند، به کتابخانه اهدا می شد.
وی اظهار نمود: کتابخانه مجلس هم کارکرد نخبگانی داشت و هم پشتیبانی پژوهشی از روند قانون گذاری در مجلس شورای ملی و مجلس سنا. در دوره پهلوی و بعد از دهه ۴۰، بیشترین کارکرد آن به سوی یک محیط نخبگانی با تأکید بر تصحیح آثار و نسخ خطی، توسعه کارکرد کتابداری و اطلاع رسانی سوق یافت.
رشد هویت نخبگانی و میراث تمدنی کتابخانه
معینی پور در ادامه سخنرانی خود بیان نمود: در این دوران، کتابخانه مجلس ارتباطات نخبگانی قوی تری پیدا کرد. نخبگانی فعال در تصحیح آثار، بهره برداری از اسناد و پژوهشگری در عرصه های تاریخ، ادبیات و برخی شاخه های اسلام شناسی و ایران شناسی جذب آن شدند. این روند موجب شد که کارکرد پشتیبانی قانون گذاری کتابخانه تضعیف شده و ماهیت نخبگانی، کتابداری، اطلاع رسانی و پاسداری از میراث تمدنی در آن توسعه یابد. شاهد این تغییر، تولید آثار درجه یک توسط استادانی مانند اساتید مرحوم ایرج افشار، عبدالحسین حائری و دیگران است. از سال ۱۳۵۴، کتابخانه مجلس به مرکزی برای مطالعه و رفت وآمد گروههای فکری مختلف در تهران تبدیل شد، به علت موقعیت و مرکزیت آن در میدان بهارستان و ارتباطات علمی اش.
وی اضافه کرد: کتابخانه همین طور پاتوق شعر، ادبیات و درس گفتارهای مختلفی بوده است. اساتیدی مانند محمد محیط طباطبایی و سعید نفیسی در آنجا درس گفتارهایی ارائه کردند. این مساله را بصورت شفاهی از اساتیدی که در آن دوره حضور داشتند شنیده ام و عکسهایی از آنها موجود است. تعدادی از این اساتید درحال شناسایی هستند تا مشخص شود چه کسانی در اینجا تدریس کرده و چه آثار علمی توسعه داده اند. کتابخانه مجلس به عنوان محلی علمی برای شعر، ادبیات، تاریخ و تمدن پژوهی شناخته شده و توسعه یافته است.
وی با اشاره به اینکه همچنین، به علت ارتباط تاریخی با مجلس مشروطه و وقایع بعد از آن، کارکرد تاریخی مهمی نیز داشته است، اظهار داشت: این وجه تاریخی از زمان ریاست مرحوم استاد عبدالحسین حائری که از سال ۱۳۵۴ مسئولیت کتابخانه را برعهده گرفت، بیشتر برجسته شد. ایشان تراث پژوهی را به یکی از محورهای اصلی فعالیت کتابخانه تبدیل کردند.
معینی پور تاکید کرد: اهمیت ریاست استاد حائری بر کتابخانه آن قدر مهم بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تحولات عمیق فرهنگی، استاد حائری توانست به علت نگاه ملی اسلامی و حمایت چهره هایی مانند شهید مرتضی مطهری، شهید محمد بهشتی و شناخت امام خمینی، مسئولیت خودرا حفظ کند و میراث گرانقدری از خود بجای بگذارد. یکی از ارزشمندترین دستاوردهای او، تربیت شفاهی شاگردانی بود که هویت تمدنی و رویکرد تاریخی خودرا بوسیله حضور در کتابخانه کسب کردند.
تغییرات ساختاری بعد از سال ۱۳۷۴ و استقلال سازمانی
رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس به تغییرات ساختاری این نهاد در دهه ۷۰ پرداخته و اظهار داشت: بعد از ۱۳۷۴، با حریق ساختمان مجلس مشروطه و بازسازی آن، کتابخانه نیز گرفتار تغییرات ساختاری شد. در دوره ریاست دکتر فدایی عراقی (حدود سال ۱۳۷۶)، کتابخانه مجلس بطور سازمانی مستقل شد و اساسنامه، ساختار تشکیلاتی و بودجه مستقل گرفت. ارتباط آن با مجلس محدود به رییس هیات امنا بود که رییس مجلس بود و چند عضو حقوقی و حقیقی داشتند. این تغییر، هم فرصت و هم تهدید بود؛ فرصت برای توسعه تاریخی، هویتی و تمدنی و تهدید برای سیاسی شدن مدیریت آنکه متاسفانه رخ داد و ثبات مدیریتی از دست رفت.
او اضافه کرد: در دوره استاد رسول جعفریان، کتابخانه به سوی دیجیتال سازی نسخ خطی، تصحیح آثار و ارائه خدمات به نخبگان داخلی و خارجی حرکت کرد و باردیگر به مرجعیت علمی بازگشت. اما مدیریت کوتاه مدت ایشان، و سپس مشکلات ساختاری و مالی، موجب شد منابع کتابخانه تحت فشار قرار گیرد.
کتابخانه مجلس شورای اسلامی؛ گنجینه ای برای بازخوانی تاریخ، قانون گذاری و هویت تمدنی ایران
معینی پور اظهار داشت: یکی از مهم ترین سوالات درباره ی کتابخانه مجلس، محتوای آن و کارکرد آنست. این مجموعه، علاوه بر منابع مرجع و تخصصی، دارای اسناد و مدارکی است که می تواند نحوه مواجهه با مسایل کشور را از ریشه تغییر دهد. بازخوانی روند قانون گذاری از مشروطه تا امروز، مرور مذاکرات مجالس و تحلیل تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از خلال اسناد تاریخی، می تواند به اصلاح قوانین و پرهیز از قانون گذاری مجدد کمک نماید.
وی تاکید کرد: یکی از بخش های باارزش این مجموعه، بایگانی مطبوعات است که شامل روزنامه ها و مجلات انتشار یافته در دوره های مختلف تاریخ معاصر ایران می شود. این آرشیو، فرصتی بی نظیر برای محققان و پژوهشگران فراهم می آورد تا تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران را از دریچه نگاه مطبوعات بررسی نمایند. مطالعه این منابع نه فقط به درک بهتر فضای تاریخی کمک می نماید، بلکه می تواند در فهم واکنش ها و گرایش های عمومی نسبت به رویدادهای مهم تاریخی نقش کلیدی ایفا کند.
معینی پور افزود: همچنین، کتابخانه مجلس مجموعه ای از اسناد حقوقی، مصوبات قانونی، طرح ها و لوایح ارائه شده به مجالس را در اختیار دارد که بازخوانی آنها می تواند به فهم بهتر فرآیندهای قانون گذاری و سیاستگذاری در کشور کمک نماید. این اسناد، نشان دهنده چگونگی ایجاد قوانین و پشتوانه فکری و اجتماعی آن هاست و برای تحلیل روندهای سیاسی و حقوقی ایران بسیار حیاتی می باشد.
رئیس کتابخانه مجلس اضافه کرد: بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس، یکی از گنجینه های بزرگ فرهنگی و تاریخی کشور بحساب می آید. این مجموعه که شامل نسخه های دست نویس متون دینی، فلسفی، تاریخی، ادبی و علمی است، نه فقط حافظ میراث تمدنی ایران است، بلکه بستری برای پژوهش های تخصصی در حوزه های مختلف علوم انسانی فراهم می آورد. تصحیح و دیجیتال سازی این نسخ، دسترسی محققان را به منابع کم یاب و باارزش تسهیل کرده است. کتابخانه مجلس همین طور به عنوان یک مرکز پژوهشی، در تولید و انتشار آثار علمی نقش فعال دارد. کتاب ها، مقالات و گزارش های پژوهشی که توسط پژوهشگران و کارشناسان این مجموعه منتشر می شود، در عرصه های مختلف حقوق، علوم سیاسی، تاریخ، فرهنگ و ادبیات، به غنای علمی کشور افزوده است. این تولیدات علمی می توانند زمینه ساز تحولات فکری و اصلاحات نهادی در کشور باشند.
معینی پور در آخر اظهار نمود: در نهایت، کتابخانه مجلس به عنوان نهادی که در طول بالاتر از یک قرن حضور داشته، حامل هویتی تمدنی و تاریخی است. ارتباط این کتابخانه با مجلس شورای ملی مشروطه و تحولات بعد از آن، آنرا به یک نماد مهم از کوشش های ایران برای مدرن شدن و توسعه سیاسی تبدیل نموده است. بازخوانی و بازشناسی این تاریخ، می تواند به تقویت هویت ملی و تمدنی کشور کمک نماید و نسل های آینده را با ریشه ها و مسیر تاریخی ایران آشنا سازد. با عنایت به اهمیت این مجموعه، لازم است که در دوره های آینده، ضمن حفظ استقلال و هویت علمی کتابخانه مجلس، منابع مالی و انسانی آن تقویت شود تا بتواند نقش خودرا در پشتیبانی پژوهشی و بازخوانی تاریخی کشور به بهترین شکل ایفا کند. این امر نه فقط به سود نهاد قانون گذاری است، بلکه به کل جامعه علمی و فرهنگی ایران خدمت خواهد نمود.
منبع: جاویدانی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب