آیت الله مرتضوی:
جهل از واقعیت های جامعه، علت اصلی سقوط بنی امیه بود
جاویدانی: استاد حوزه علمیه قم در نشست عاشورا و امروز ما درباره موضوع علل زوال و سقوط حکومت بنی امیه سخنرانی کرد و جهل از واقعیت های جامعه را یکی از دلیلهای اصلی سقوط بنی امیه دانست.
به گزارش جاویدانی به نقل از مهر، در ادامه سلسله نشست های «عاشورا و امروز ما» که به همت خانه اندیشمندان علوم انسانی و انجمن اندیشه و قلم برگزار می شود، آیت الله سید ضیاء مرتضوی، دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و استاد حوزه علمیه قم درباره موضوع «علل زوال و سقوط حکومت بنی امیه» سخنرانی کرد که متن این سخنرانی در اختیار خبرنگار مهر قرار گرفت. مشروح آنرا در ادامه می خوانید؛
مقدمه:
۱- انقراض بنی امیه: بنی امیه بعنوان یک سلسله ای که خودرا بر جامعه اسلامی تحمیل کرد و با ابزارهای مختلف کوشش کرد برای خود کسب مشروعیت کند، حدود ۸۰ سال بر قلمرو سرزمین اسلامی حکومت کرد و سرانجام در سال ۱۳۲ بعد از چند سال درگیری در دوران مروان بن محمد معروف به مروان حمار، سپاه وی در یک جنگ و گریز با عباسیان در کنار رودخانه زاب کوچک در شمال شرقی عراق از هم گسیخت، و بنی امیه منقرض شد و خود او نیز بعد از فرار به مصر کشته شد. البته بعداً شاخه ای از بنی امیه در اندلس حکومت را به دست گرفتند و نزدیک به صد سال حکومت کردند که اینک محل توجه نیست.
۲- موضوع بحث:
محل پرسش و موضوع بحث جابجا شدن این فرد و آن فرد بعنوان حاکم یا خلیفه نیست که به مرگ طبیعی یا ترور یا برکناری داخلی یا علل دیگر صورت می می گیرد و در سلسله بنی امیه نیز روی داد. موضوع بحث بقاء و دوام یک سلسله است.
۳- بنی عباس:
این در حالی است که بنی عباس که شاخه ای از بنی هاشم بودند بیش از ۵۰۰ سال یعنی تا سال حکومت کردند و سرانجام نیز به دست یک نیروی خارجی یعنی مغولان در سرزمین اصلی اسلامی منقرض شدند، هرچند قسمتی از آنان در مصر تا چند قرن دیگر به حکومت خود ادامه دادند و سرانجام به دست عثمانی ها منقرض شدند و همین به علت تجربه تاریخی نشان میدهد که آنچه مایه بقاء و زوال یک حکومت است، عنصر مشروعیت شرعی و عدم آن نیست؛ امری که اینک از موضوع بحث اصلی ما نیست.
۴- روش و قلمرو بحث:
در روش بحث یک وقت برآمدن و سقوط دولت ها و تمدن ها را در قالب ملاک ها و قواعد کلی در شناخت حرکت جامعه و تاریخ یا چارچوب های جامعه شناسانه بررسی می نماییم که خوب نیازمند بحث های طولانی است و از حوزه این بحث ما بیرون است:
شهید مطهری:
«منتسکیو حرفش این است که برخی علل کلی بر تاریخ حاکم است که علل جزئی گاهی ناشی از همان علل کلی است و اگر احیاناً ناشی از آن علل کلی نباشد، تأثیر زیادی در وضع ندارد. مثلًا ما خیال میکنیم که ادرار مروان حکم سبب انقراض بنی امیه شد. انقراض بنی امیه یک سلسله علل کلی حاکم بر تاریخ دارد که بر تاریخ فرعون زمان خودش حاکم بود و بر تاریخ فرعونهای زمانهای دیگر نیز حاکم است. انقراض بنی امیه معلول یک سلسله علل کلی آنست. ادرار مروان حکم در آن روز یک بهانه است. شاید این امر فقط چند روز قضیه را تسریع کرده است، مسیر را عوض نکرده؛ یعنی این جور نیست که اگر او ادرار نمیکرد، دولت بنی امیه مثلًا پانصد سال دیگر هم بر سر کار بود، بلکه در آن صورت نیز تاریخ دنیا به همین طرف که سیر کرده سیر میکرد. آن، نقش تعیین کننده ندارد.» (مجموعه آثار ۱۵-۱۹۵)
اما بصورت خاص سقوط و زوال هر یک از سلسله های حکومتی باتوجه به واقعیت های عینی و روی زمین جداگانه قابل بررسی است و آنچه اینجا در این بحث محل توجه ما می باشد همین است.
چهار تحلیل موجود
در مجموع بنده به چهار تحلیل برخورده ام. آنچه به نظر ما دقیق و جامع است تحلیل چهارم است که پس نگاه گذرا به سه تحلیل نخست بازگو می شود:
۱- تحلیل بر پایه عامل خارجی:
علی بن حسین مسعودی متوفای ۳۴۶ در مروج الذهب زوال بنی امیه را به گسترش اختلافات میان نزاریان و یمانیان ربط می دهد و منشأ گسترش اختلاف را نیز قصیده کمیت بن زید اسدی، شاعر معروف می شمارد که بعد از سرودن قصیده معروف خود در ستایش دوده (ع) به درخواست عبدالله بن حسن بن علی شعری با هدف اختلاف افکنی در ستایش نزاریان و ترجیح آنان بر یمانیان و قحطانیان سرود و در مقابلش دعبل بن علی خزاعی قصیده خودرا در ستایش یمنیان و بدگویی دیگران سرود و به دنبال آن منازعات گسترش یافت:
و نّمِی قول الکمیت فی النزاریة و الیمانیة، و افتخرت نزار علی الیمن، و افتخرت الیمن علی نزار و أدلی کل فریق بما له من المناقب، و تحزبت الناس، و ثارت العصبیة فی البدو و الحضر، فنتج بذلک أمر مروان بن محمد الجعدی، و تعصبه لقومه من نزار علی الیمن، و انحراف الیمن عنه الی الدعوة العباسیة، و تغلغل الأمر الی انتقال الدولة عن بنی أمیة الی بنی هاشم. (مروج الذهب ۳-۲۳۲(
نقد: این تحلیل برخاسته از نگاهی عمیق و جامع نیست، نگاهی ظاهری دارد و بر پایه نظریه توطئه و دخالت عامل خارجی شکل گرفته است و در نگاه ما نمی تواند دلیل اصلی انقراض بنی امیه باشد.
۲- تحلیل بر پایه نوع رفتار با دوده (ع) (تحلیل تک پایه ای):
این تحلیل قابل توجه که طرفدارانی دارد، بر پایه شناخت پروسه سیاست بنی امیه در برخورد با دوده (ع) و به تعبیری «آل ابی طالب» استوار شده است:
الف) عبدالملک بن مروان در نامه ای به حجاج بن یوسف ثقفی می نویسد:
جنّبنی دماء آل أبی طالب، فإنی رأیت الملک استوحش من آل حرب حین سفکوا دماءهم.
و مسعودی می افزاید: فکان الحجّاج یتجنبها خوفاً من زوال الملک عنهم، لا خوفاً من الخالق عز و جل. (مروج الذهب ۳-۱۷۰)
ب) روایتی مرسل از امام صادق (ع) به نقل کلینی: إنّ اللّه عزّ ذکره أذن فی هلاک بنی امیّة بعد إحراقهم زیدا بسبعة أیّام (کافی ۸/۱۶۱)
ج) عباس محمود عقاد (نویسنده معروف مصری) در کتاب ابوالشهداء:
سه عمل یزید سبب زوال ملک اموی شد، و مخصوصاً اثر عظیم حادثه کربلا:
«لقد کانت ضربة کربلا و ضربة مدینة و ضربة البیت الحرام اقوی ضربات بنی امیّة لتمکین سلطانهم و تثبیت بنیانهم و تغلیب ملکهم علی المنکرین والمنازعین، فلم ینتصر علیهم المنکرون و المنازعون بشئ کما انتصروا علیهم بضربات ایدیهم، و لم یذهبوا بها ضاربین حقیقة حتّی ذهبوا بها مضروبین الی آخرالزمان، و تلک جریرة یوم واحد هو یوم کربلا فاذا بالدولة العریضة تذهب فی عمر رجل واحد مدید الایام.»
د) استاد شهید مطهری:
«باید دید شعارهای حسین بن علی در روز عاشورا چیست. همین شعارها بود که اسلام را زنده کرد، تشیع را زنده کرد و پایه دستگاه خلافت اموی را چنان متزلزل کرد که چنانچه نهضت اباعبداللَّه نبود، بنی عباس اگر پانصد سال خلافت کردند، حزب اموی- که به قول عبداللَّه علائینی و خیلی اشخاص دیگر با برنامه آمده بود تا بر سرنوشت کشورهای اسلامی مسلط شود- شاید هزار سال حکومت میکرد. با چه هدفی؟ هدف برگرداندن اوضاع به ماقبل اسلام، احیای جاهلیت ولی در زیر سِتار و پرده اسلام. شعارهای اباعبداللَّه بود که این پردهها را پاره کرد و از میان برد. (مجموعه آثار ۱۷/۱۸۴-۱۸۵)
نقد:
الف) بی گمان یکی از عوامل ضعف بنی امیه رفتار خشن و خونبار آنان با آل ابی طالب بصورت عام و اهل ابیت (ع) بصورت خاص و در راس همه جنایت بزرگ در کربلا و اسارت خاندان وحی (ع) بود، چنان که زمینه گسترش دعوت عباسیان و سیاه جامگان که با شعار «الرضا من آل محمد» صورت می گرفت بود، ولی این نمی تواند همه علت یا حتی علت اصلی باشد. خود عباسیان وقتی مستقر شدند، در ستم و جنایت دست کمی از بنی امیه نداشتند و در مجموع و خصوصاً در حدود یک قرن نخست، چنان در ظلم و کشتار پیش رفتند که در مواردی دست بنی امیه را از پشت بستند!
لذا مجلسی در شرح روایت امام صادق (ع) درباره اذن هلاکت بنی امیه بعد از سوزاندن زید می نویسد: و لعل هذا العمل کان من متممات أسباب نزول النقمة و العذاب علیهم، و إلا فهم فعلوا أشد و أقبح من ذلک کقتل الحسین مقابل السلام. (مرآة ۲۶/۲۵)
خود آقای مطهری نیز با سخن منتسکیو همراهی کرد که زوال حکومت ها پیرو قواعد خاص خود است و به یک حادثه نمی توان مستند ساخت.
ب) ظلم به دوده (ع) و مظلومیت آنان، بعنوان یک عامل مهم در شکل گیری جریان مخالف بنی امیه نقش مهمی داشت، اما آنچه زمینه تاثیرگذاری این عامل را در زوال حکومت بنی امیه پدید آورد، زمینه های درونی حکومت بود که در ادامه خواهد آمد و به درستی و دقیق به آن پرداخته شده است.
ج) چنان که یک علت عمده یا اصلی در بقای عباسیان قضیه تئوریزه کردن خلافت برای خود بوسیله اثبات جانشینی برای عباس و خلق روایات در ترسیم مسیر خلافت آنان از طرف پیامبر (ص) بود. پس در وضعیت ضعف نیز در دوره های بسیار که تحت تسلط امرای دیگر بودند، بعنوان خلیفه توانستند به حیات خود ادامه دهند.
۳- تحلیل بر پایه جبرانگاری:
یک نگاه به تغییر و تحولات اجتماعی و تاریخی نگاه اشعری مسلکی است که خواسته و ناخواسته در بین ما نیز کم و بیش حضور دارد؛ نگاه جبرانگارانه.
تاریخ نگاران پیشین در موارد چندی که به موضوع شکست مروان بن محمد و انقراض بنی امیه به رغم برخورداری از حدود یکصدهزار نیرو پرداخته اند، در پاسخ به چرایی شکست بدون این که به عملکرد بنی امیه در حکومت یا عوامل محسوس بپردازند، آنرا به سرنوشت محتوم بنی امیه از طرف خداوند تعالی و قضا و قدر الهی پیوند زده اند. بعنوان نمونه:
الف) ذهبی در تاریخ الاسلام: فسار عبدالله (بن علی) حتی نازل دمشق و فرّ مروان إلی غزة، فحوصرت دمشق مدة و أخذت فی رمضان و قتل بها خلق من بنی أمیة و من جندهم، فما شاء الله کان، فلما بلغ مروان ذلک هرب إلی مصر ثم قتل فی آخر السنة.
ب) ابن عمرانی در الانباء: و کان لما أراده الله و قدّره فی سابق علمه أن احتاج مروان فی تلک الساعة إلی إراقة الماء فهمّ بالنزول فقال له وزیره: بل علی سرجک فإنک إن نزلت انکسر العسکر فقال: أ و یُتحدث عنی بمثل ذلک؟ و نزل. فیقال: مروان باع الدولة ببولة و انقضت دولتهم.
ج) (به صورت خیلی روشن تر) حمدالله مستوفی قزوینی در تاریخ گزیده (نوشته سال ۷۳۰): «عجب آنکه دولت بنی امیه بر سه کس بآخر آمد که در عهد خود عدیم المثل بودند: مروان الحمار و صاحب لشکرش یزید بن عمر بن هبیره در مردی و شجاعت نظیر نداشتند و وزیرش عبدالحمید یحیی که در تدبیر و کفایت ثانی نداشت و اگر غیر از این سه کس بودندی، مردم را گمان بودی که از تباهی رأی یا سستی و نامرادی بود. حق تعالی چنین اقتضا فرمود تا همگنان را محقق شود که کارها بتقدیر ایزدیست نه بتدبیر و مردی: «لِکلِّ أَجَلٍ کتابٌ» «وَ لِکلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا یَسْتَقْدِمُونَ».(نکته اجتماعی کنونی)
۴- تحلیل بر پایه رفتارها و عوامل درونی حکومت (مهمترین و جامعترین):
الف) جامع ترین و واقعی ترین تحلیل در علل زوال و سقوط بنی امیه تحلیلی است که یکی از بزرگان و نخبگان بنی امیه از متن جامعه اموی و کسی که ناظر بوده مطرح کرده است.
ب) این تحلیل بر خلاف تحلیل نخست که خاستگاه اصلی را عاملی بیرونی شمرده است، کاملاً نگاهی داخلی دارد و بصورت ریز و برهانی و بر پایه ملاک هایی که قابل فهم و همراهی از طرف دیگران است، عوامل سقوط را برشمرده است.
ج) این تحلیل، همان گونه که در خود گزارش آمده است و متن تحلیل نیز نشان می دهد، از طرف یکی از بزرگان و تحصیلکردگان و نخبگان بنی امیه صورت گرفته است.
د) این تحلیل قاعده مندترین و از همین منظر زنده ترین و به روزترین تحلیل در بررسی و شناخت عوامل سقوط بنی امیه بعنوان یک سلسله حکومتی است که ادعای خلافت پیامبر (ص) را داشت و در امتداد همان سخن منتسکیو است که گذشت.
ه) این تحلیل در هماهنگ با آیاتی چون «وَ لِکلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا یَسْتَقْدِمُونَ» است.
و) این تحلیل در بررسی عوامل که آنها را در شش بند نشان داده است، افزون بر استدلال هایی به روش استنتاج، نوعی طبقه بندی قابل توجه نیز در ریشه یابی عوامل و دسته بندی آنها را نشان داده است. چهار بند نخست را با سرعت رد می شوم تا بر بند ۵ و ۶ بیشتر بایستم.
و) متن تحلیل: (مروج الذهب ۳/۲۲۸) ذکر المنقری (محمد بن سلیمان منقری جوهری) قال: سُئل بعض شیوخ بنی أمیة و محصّلیها (درس خواندگان، نخبگان) عقیب زوال الملک عنهم إلی بنی العباس: ما کان سبب زوال ملککم؟ قال:
۱- إنّا شُغلنا بلذّاتنا عن تفقّد ما کان تفقّدُه یلزَمنا، فظلمنا رعیتَنا فیئسوا من إنصافنا و تمنّوا الراحة منّا:
یعنی: عامل ناامیدی از عدل و انصاف حکومت و آرزوی رهایی از آن
۲- و تحومل (جور و تکلیف ما لا یطاق) علی أهل خراجنا فتخلّوا عنّا (جداشدن)
یعنی: عامل سختگیری و فشار بر مردم
۳- و خربت ضیاعنا (کشاورزی و کشتزارها) فخلت بیوت أموالنا،
یعنی: عامل ضعف همزمان اقتصادی مردم و حکومت
۴- و وثقنا بوزرائنا فآثروا مرافقهم علی منافعنا، و امضوا أمورا دوننا، أخفوا علمها عنّا،
یعنی: عامل کارگزاران فاسد و فرصت طلب.
۵- و تأخر عطاء جندنا (به خاطر بیت المال خالی که در بند قبل آمد یا غارت آن از طرف سران) فزالت طاعتهم لنا، و استدعاهم أعادینا فتظافروا معهم علی حربنا، و طَلَبَنا أعداءُنا فعجزنا عنهم لقلّة أنصارنا،
یعنی: بصورت خاص ناتوانی در تامین نیازهای نیروهای نظامی به مفهوم گسترده آن و ایجاد زمینه جذب شدن به دشمن
این عامل باتوجه به ماهیت دولت ها در گذشته که به دولت های پاسبان معروفند؛ در مقابل آنچه که اینک دولت های رفاه خوانده می شود، عامل قابل توجهی بوده است. نیز از جهت این که عمده آن متشکل از خود مردم بودند که در موارد لزوم بسیج می شدند. شاهد آن از یک طرف رفتار نیروها و قبایل مختلف با مروان بن محمد هنگام درخواست کمک از آنان است و از جانب دیگر گفته خود مروان است.
الف) همگی کار او را واژگونه می دیدند: مروان که هنگام فرار به حرّان در صدد پناه بردن به همراه خویشان خود به روم بود، با مشورت یکی از نزدیکانش، اسماعیل بن عبدالله قشیری که از قحطانیان بود و از رفتار مروان با قوم خود کینه داشت، تصمیم گرفت از فرات رد شود و به گردآوری نیرو از شامیان و غیر آنان برآمد، اما به نقل مسعودی از زبان همین اسماعیل با ترجمه پاینده:
«از فرات گذشت. به خدا از طایفه قیس دو کس بیشتر با او نبود یکی ابن حمزه سلمی که برادر رضاعی وی بود و دیگری کوثر بن اسود غنوی، و از تعصب و طرفداری نزاریه سودی نبرد که با او خیانت کردند و یاریش نکردند. وقتی از دیار قِنِّسرین و خناصره می گذشت، قوم تنوخ که در قِنِّسرین مقیم بودند به عقبداران وی حمله بردند، مردم حمص نیز با وی در افتادند. چون سوی دمشق رفت حارث بن عبدالرحمن حرشی بر او هجوم برد، وقتی به اردن رسید هاشم بن عمرو قیسی و مذحجیان یکباره با وی در آویختند. و چون از فلسطین می گذشت حکم بن صنعان بن روح بن زنباغ بدو حمله کرد که همگی کار او را واژگونه می دیدند....».
ب) سپاه به چه کار آید: به نقل مسعودی: وقتی مروان بر ساحل فرات فرود آمد از مردان خویش و دیگر سپاه شام و جزیره و غیره یکصدهزار سوار برگزید (۱۲۰ هزار و ۱۵۰ هزار نیز گفته اند) و چون روز جنگ رسید عبدالله بن علی با سیاهپوشان نزدیک آمدند و پرچم های سیاه بدوش مردان بُختی سوار که جهازشان چوب بود پیشاپیش آنها بود.
وقتی دو سپاه روبه روی هم ایستادند (ترجمه پاینده):
«مروان به نزدیکان خود اظهار داشت: «نیزههای آنها را ببینید که چون نخل کلفت است و پرچم هایشان روی شترها چون پارههای ابر سیاه است». در این اثنا از- سوراخهائی که در آن نزدیکی بود یک دسته کلاغ سیاه به پرواز آمد و بدور اولین پرچم های عبدالله فراهم گشت و سیاهی آن با سیاهی پرچم ها در آمیخت و مروان نظر می کرد و این را به فال بد گرفت و اظهار داشت: «مگر نمیبینید که سیاهی بسیاهی پیوست؟» کلاغان چون ابری سیاه بودند.
مروان به یاران خویش که احساس ترس و نومیدی می کردند نگریست و اظهار داشت: «این سپاهی است اما وقتی روزگار به سر آید سپاه به چه کار آید؟»
آری، وقتی روزگار به سر آید سپاه به چه کار آید!
ج) اذا نفدت المدت لم تنفع العدة: در نقل گوناگون دیگر آمده است که مروان هنگام دیدن پرچم های سیاه سیاه جامگان گرفتار وحشت شد و به اطرافیان خود اظهار داشت:
به خدا سوگند اینان این پرچم ها را به دست عیسی بن مریم خواهند داد و فرار کرد و هنگام فرار می اظهار داشت: أرکبت سبعین ألف عربی علی سبعین ألف عربی و لکن إذا نفدت المدة لم تنفع العدة. در نقل دیگر هشتاد هزار بر هشتاد هزار اسب عربی آمده است.
د) در صورتیکه همه درباره شجاعت و خستگی ناپذیری او سخن گفته اند و دلیل لقب او همین بود: یلقب بمروان الحمار … یقال: فلان أصبر من حمار فی الحروب، و لهذا قیل له مروان الحمار فإنه کان لا یُخفّ له لبد فی محاربة الخارجین مقابل. (تاریخ الاسلام ۸-۵۳۴)
دو نمونه از حماقت مروان که یک مورد آن ضرب المثل شد:
ه) باع الدولة ببولة: و.. احتاج مروان فی تلک الساعة إلی إراقة الماء فهمّ بالنزول فقال له وزیره: بل علی سرجک فإنک إن نزلت انکسر العسکر فقال: أو یُتحدث عنی بمثل ذلک؟ و نزل. فیقال: مروان باع الدولة ببولة و انقضت دولتهم.
و) دنبال امان نامه: هشام بن عمار عن عبد المؤمن بن مهلهل عن أبیه قال: قال لی مروان لما أن عظم أمر أصحاب الرایات السود: لو لا وحشتی لک و أنسی بک لأحببت أن تکون ذریعة فیما بینی و بین هؤلاء فتأخذ لی و لک الأمان قلت: و بلغت هذا الحال! قال: إی و الله، قلت: فأدلّک علی أحسن ما أردت، قال: قل، قلت: إبراهیم بن محمد فی یدک تخرجه من الحبس و تزوجه بنتک و تشرکه فی أمرک فإن کان الأمر کما تقول انتفعت بذلک عنده و إن لم یکن کذلک کنت قد وضعت بنتک فی کفاءة، قال: أشرت و الله بالرأی و لکن و الله السیف أهون من هذا. (تاریخ الاسلام ۸-۵۳۷)
نکته: مروان به شجاعت و بی باکی معروف بود اما شجاعت بالاتر را که گذشت از خود و پذیرش صلح که احتمالاً مایه خونریزی کمتر بود نداشت. جنگ همان گونه که نیاز به «کرّ» دارد نیاز به «فرّ» هم دارد و پس فقهاء به استناد قرآن عقب نشینی در جنگ را به هدف حمله باردیگر یا کسب آمادگی و حمله باردیگر مجاز شمرده اند: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ وَمَن یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلَی فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بِغَضَبٍ مِّنَ الله وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ.
ویژگی امام خمینی ین بود که چنین شجاعتی را داشت که وقتی نظر کارشناسان و واقعیت امر را درباره جنگ دریافت، از خود گذشت و جام تلخ تر از زهر را نوشید.
مهم ترین عامل زوال:
۶- و کان استتار الأخبار عنّا من أوکد أسباب زوال مُلکنا.
یعنی: عامل اساسی جهل از واقعیت های جامعه
این سخن یک اموی از درون جبهه خودی و از متن بنی امیه است که می توان آنرا با صدای بلند فریاد کرد:
الف) حاکمان بنی امیه با نوع رفتار و سیاست های خود همچون با اعمال شدید سانسور و سرکوبی همه مخالفان و منتقدان از یک سو و تکیه بر عناصر فرصت طلب و کانال های ویژه خبری از طرفی، بیش ترین زمینه سازی را در جهل از متن جامعه و واقعیت های آن و پی آمدهای آنکه منجر به سقوط آنان شد داشت.
نمونه آن سندسازی زیاد بن ابیه مقابل حجر بن عدی و یارانش بود که ضربه ای کاری به بنی امیه بصورت عام و معاویه بصورت خاص وارد کرد و صدای اعتراض بسیاری از افراد را بلند کرد تا جایی که وقتی عایشه به معاویه اعتراض کرد که چرا او را کشتی خودرا مجبور دید بگوید کسانی که شهادت دادند او را کشتند. کاری که حتی شریح قاضی هم مخفیانه به معاویه نامه نوشت که من شهادت نداده ام و زیاد به دروغ نام مرا در ورقه شهادت گنجانده است! امان از گزارش های دروغ و یکطرفه!
ب) طرح معاویه برای صیانت سپاهیان و در حقیقت نظر مردم شام: … و انظر أهل الشام فلیکونوا بطانتک و عیبتک، فإن رابک من عدوّک شیء فانتصر بهم، فإذا أصبتهم فاردد أهل الشام إلی بلادهم، فإنّهم إن أقاموا بغیر بلادهم تغیرت أخلاقهم.. (الکامل ۴/۶)
ج) با اهمیت ترین موضوع استتار، واقعیات موجود در متن مردم بود که این اموی برشمرد:
۱- ناامیدی از عدل و انصاف حکومت و آرزوی رهایی از آن
۲- سختگیری و فشار بر مردم
۳- ضعف همزمان اقتصادی مردم و حکومت
۴- عکارگزاران فاسد و فرصت طلب.
۵- ناتوانی در تامین بنیه دفاعی و تغذیه نیروها و ایجاد زمینه جذب شدن به دشمن مقایسه شود با سیره پیامبر اکرم (ص) که اینان مدعی جانشینی ایشان را داشتند:
ج) رفتار و سیره پیامبر (ص) به نقل امام حسین (ع) از پدر خود:
۱- کان دخوله لنفسه مأذونا له فی ذلک و کان إذا أوی إلی منزله جزأ دخوله ثلاثة أجزاء، جزءا لله عز و جل و جزءا لأهله و جزءا لنفسه. ثم جزأ جزءه بینه و بین الناس فیرد ذلک علی العامة و الخاصة و لا یدخر (أو قال لا یدخر) عنهم شیئا،
۲- فکان من سیرته فی جزء الأمة إیثار أهل الفضل بإذنه و قسمه علی قدر فضلهم فی الدین، فمنهم ذو الحاجة و منهم ذو الحاجتین و منهم ذو الحوائج فیتشاغل بهم و یشغلهم فی ما أصلحهم و أصلح الأمة من مسألته عنهم و إخبارهم بالذی ینبغی لهم و یقول:
۳- «لیبلغ الشاهد الغائب و أبلغونی فی حاجة من لا یستطیع إبلاغ حاجته فإنه من أبلغ سلطانا حاجة من لا یستطیع إبلاغها إیاه ثبت الله قدمیه یوم القیامة» لا یذکر عنده إلا ذلک و لا یقبل من أحد غیره
۴- قال: فسألته من مخرجه کیف کان یصنع فیه؟
قال: کان رسول الله (ص) یخزن لسانه إلا فی ما یعنیه، و یؤلفهم و لا یفرقهم (او قال: و لا ینفرهم) و یکرم کریم کل قوم و یولیه علیهم، و یحذّر الناس الفتنِ و یحترس منهم من غیر أن یطوی عن أحد بشره و لا خلقه و یتفقد أصحابه،
۵- و یسأل الناس عما فی الناس فیحسّن الحسن و یقوّیه و یقبّح القبیح و یوهنه،
معتدل الأمر غیر مختلف، لا یغفل مخافة أن یغفلوا أو یملوا،
۶- لکل حال عنده عتاد، لا یقصر عن الحق و لا یجوزه، الذین یلونه من الناس خیارهم، أفضلهم عنده أعمهم نصیحة و أعظمهم عنده منزلة أحسنهم مواساة و مؤازرة.
مرثیه عباسی! (مروج الذهب، ترجمه پاینده)
عامر دختران و کنیزکان مروان را با اسیران پیش صالح بن علی (نوه ابن عباس) فرستاد.
وقتی بنزد وی رفتند دختر بزرگ مروان بسخن آمد و اظهار داشت: «ای عموی امیر مؤمنان خداوند هر چه را صلاح میداند برای تو نگهدارد و بنعمت خاص خود ترا در همه کار خوشبخت کند و در دنیا و آخرت از عاقبت بهرهور کند، ما دختران تو و دختران برادر و پسر عموی تو هستیم، به همان اندازه که ما بشما ستم کردهایم در باره ما گذشت کنید.»
گفت: «هیچ یک از مرد و زن شما را باقی نخواهم گذاشت. (فهرستی از جنایات بنی امیه را برشمرد):
مگر روز گذشته پدرت برادرزاده من ابراهیم امام بن محمد بن علی بن عبد الله عباس را در محبس حران نکشت؟
مگر هشام بن عبد الملک زید بن علی بن حسین را نکشت و در کناسه کوفه نیاویخت؟
مگر زن زید در حیره بدست یوسف بن عمرو ثقفی کشته نشد؟
مگر ولید بن یزید یحیی بن زید را در خراسان نکشت و نیاویخت؟
مگر عبید الله بن زیاد بی پدر مسلم بن عقیل بن ابی طالب را در کوفه نکشت؟
مگر یزید بن معاویه، حسین بن علی را با خاندانش بدست عمر بن سعد نکشت؟
مگر حرم پیغمبر خدا (ص) را به اسیری پیش یزید نبردند و قبل از آنها سر حسین را نبرده بودند که مغز سرش را با نیزه سوراخ کرده بودند و بر نیزه در شهرها و نواحی شام بگردانیدند تا پیش یزید رسید و گوئی سر یکی از کفار بود؟
مگر حرم پیغمبر را در مقام اسیران نگه- نداشتند و سپاهیان خشن و بی سر و پای شامی بتماشای آنها نایستادند و از یزید تقاضا نکردند که حرم پیغمبر خدا (ص) را بکنیزی ایشان دهد؟
مگر این اهانت بحق پیغمبر (ص) و جسارت و حق ناشناسی نسبت به خدا عز و جل نبود؟ شما دیگر از خاندان ما چه بجا گذاشتهاید؟»
گفت: «ای عموی امیر مؤمنان ما را ببخشید.»
گفت: «بله بخشش امکان دارد، اگر بخواهی ترا به فضل بن صالح بن علی به زنی میدهم و خواهرت را ببرادرش عبد الله بن صالح میدهم.»
گفت: «ای عموی امیر مؤمنان حالا چه وقت عروسی است ما را به حران بفرست.»
گفت: «ان شاء الله خواهم فرستاد.» سپس آنها را به حران فرستاد. هنگام ورود به شهر فغان کردند و بر مروان گریستند و گریبان دریدند تا آنجا که سپاه از گریه آنها آشفته شد.
منبع: جاویدانی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب