جمیله علم الهدی:
دولت سیزدهم باید به مطالبات آزادی خواهی و عدالت خواهی پاسخ دهد
به گزارش جاویدانی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: مشکل پیش روی دولت سیزدهم در قالب مطالبه همزمان آزادی خواهی و عدالت خواهی به نمایش درآمده و دولت مجبور است که به هر دو پاسخ دهد.
به گزارش جاویدانی به نقل از مهر، در ادامه سلسله نشست های تخصصی فصل تحول، نشست گفتمان دولت سیزدهم: عدالت و عقلانیت با حضور اساتید علوم انسانی در دانشگاه علامه طباطبائی با دبیر محمد تقی کرمی استادیار؛ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه بصورت حضوری و آنلاین انجام شد.
در ادامه متن سخنرانی جمیله علم الهدی عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی را در این جلسه می خوانید؛
ضمن عرض تشکر و قدردانی از برگزاری این جلسه تلاش می کنم متناسب با عنوان این جلسه یعنی عقلانیت و عدالت در گفتمان دولت سیزدهم، از یک زاویه دیگر بحث عدالت در عقلانیت را مطرح کنم. بنظر می رسد بزرگترین بی عدالتی وقتی رخ می دهد که عقلانیت از جایگاه و معنای اصیل خود خارج می شود.
لازم هست مقدماتی را بصورت بسیار کوتاه مطرح بشود تا بتوانم چالش دولت سیزدهم را در موضوع عقلانیت و عدالت تبیین کنم. ولی در ابتدا بطور مختصر عرض می کنم که چالش اصلی در دولت سیزدهم رویکرد عدالت خواهانه و ماموریت هایی است که برای تامین معیشت مردم بر عهده گرفته ولی زیرساخت های مدرن تاب و توان کافی برای تحقق آنرا ندارند. دارد. این رویکرد خودش به لحاظ معنایی چالش برانگیز هست چه این که زمانه این دولت را با رواج مفاهیم جدیدی مانند اقتصاد دانش بنیان نیز همراه کرده و می بینیم که گرفتار چالش های خیلی خیلی پر رنگ تری هست. به جهت اینکه بخواهم به این نکته برسم که چالش اصلی دولت سیزدهم مفهوم اقتصاد دانش بنیان در کنار رویکرد تامین معیشت و تامین کالاهای اساسی در کنار رویکرد فساد ستیز دولت هست مقدماتی را راجع به عقلانیت بیان کنم.
مقدمه اول: با نگاه واقع گرایانه و نه در وضعیت انتزاعی اگر نگاه نماییم، در هر روز و شاید در هر لحظه تعدادی انسان وارد زندگی می شوند وارد زندگی با ماهیت طبیعی- اجتماعی می شوند. آنها بوسیله تولد طبیعی و در خانواده به جامعه می پیوندند. چه بخواهیم و چه نخواهیم این اتفاق درحال رخ دادن است. اگر از لحظه ورود انسان به زندگی طبیعی- اجتماعی او را در نظر بگیرید می بینید که او محکوم به تعقل است. بمحض این که انسان وارد حیات دنیوی می شود، به وسیله دو عامل مهم یعنی نیازهای حیاتی و استعدادهای یادگیری وارد عقل ورزی می شود. اگر انسان در ابتدای ورود در کما باشد نیازهای حیاتی او توسط دستگاهها و اشخاص دیگر تامین می شود ولی اگر هشیار باشد برای تامین نیازهای حیاتی خود مجبور به یادگرفتن است.
یاد گرفتن صورتی از تعقل کردن و در حقیقت یک مقدمه ضروری برای تعقل کردن هست، بدون یادگرفتن عقل ورزی ناممکن هست. پس از شروع تولد، حیات عقلی انسان شروع و خب برای عقل ورزی یک محتوایی لازم هست. خوشبختانه گونه انسان در بین همه گونه های جانوران موفق شده تا محتوای عقل ورزی نسل های متمادی خودش را جمع کند و این محتوای انباشته شده معرفت تاریخی خودرا در اختیار نسل های بعدی قرار دهد. تربیت فرصتی است برای انتقال محتوای معرفتی به دست آمده از نسل های پیشین برای نسل های بعدی.
حالا اگر بخواهید بدانید این محتوای معرفتی شامل چیست، بهتر است به تقسیمات معرفت نزد حکماً اشاره نمود، در تقسیمی که حکمای ما کردن و تا حدود زیای متاثر از تعالیم دین بوده و تا حدی متناسب با نظر حکمای یونانی بوده محتوای معرفت بشری دست کم به سه قسمت تقسیم می شود: حکمت نظری. حکمت عملی و صناعات که صناعات شامل عمل های انسان یعنی تولیدات کالا یا مصنوعات و خدمات و همین طور رفتارها است.
مقدمه دوم: حکمت نظری دانش ها مختلف را شامل بود و البته آن علوم همراه با حکمت بود و توسط عالمان حکیم گسترش می یافت و عالمان حکیم به طور معمول به اصول اخلاق که بخش مهمی از حکمت عملی است ملتزم بودند حکمت عملی علاوه بر اخلاق، شامل سیاست تدبیر منزل می شد. البته تصور نشود که این سه بخش معرفت بشری منفک از هم هستند بلکه حکمت نظری شامل معرفت هایی بود که به کمک عقل ورزی درباره جهان و اشیاء و روابط آنها و تفکر درباره چیستی و چرایی و چگونگی موجودات عالم حاصل شده بود. حکمت عملی خاص عقل ورزی درباره فعل ارادی انسان بود. عقل ورزی در زمینه عمل انسان علاوه بر شناخت ماهیت فعل انسان جهت دهی و سامان بخشی به آنرا نیز شامل می شود. در نتیجه حکمت عملی که محصول عقل ورزی درباره فعل انسان است برای سامان دهی به حیات طبیعی- اجتماعی او و حتی برای سامان دهی به حیات عقلی انسان بسیار بسیار مهم می باشد. در حقیقت حکمت نظری به شکل گیری حکمت عملی کمک می نماید و از آن نیز متاثر است و حکمت عملی در سر و سامان دادن به عمل و هدایت عمل نقش دارد. و در حقیقت هم بر صناعات و تولیدات و خدمات و… متمرکز می شود و هم در هدایت رفتار و توسعه آداب و رسوم و سبک زندگی و آیین های مذهبی و غیره..
بررسی نسبت حکمت عملی با حیات طبیعی- اجتماعی بشر در گذشته نشان میدهد که بطور خلاصه هم تصور وجود عالمان حکیم و حاکمان حکیم و حاکمان عادل ممکن و مطلوب بوده است. بدین جهت افلاطون حکیم خواهان حاکمیت حکیمان می شود و در دیدگاه های افلاطونی و ارسطویی و حتی فارابی سعادت جامعه در گرو حضور حاکمان حکیم و عادل است. مدینه فاضله متکی به وجود حاکم حکیم عادل است و در مدینه فاسقه حاکم جور حکومت می کند. شواهد تاریخی از درگیری بین عالمان حکیم عادل با طبقه ای از حاکمان جور فراوان است هم در ایران هم در یونان و در بیشتر جوامع
اما ببینیم در عصر جدید چه اتفاقی رخ داد. عصر جدید چند خاصیت دارد که مهم ترین خاصیت این عصر انقلاب صنعتی است. در انقلاب صنعتی، تدبیر منزل به اقتصاد تعریف شد چون جایگاه نهاد خانواده و کیفیت و کمیت آن تغییر نمود و با رشد ناگهانی و انفجاری صنایع، اقتصاد نیز صنعتی شد. وقتی اقتصاد صنعتی شد در حقیقت قسمتی از فعل انسانی که در گذشته تحت تاثیر حکمت عملی و حکمت نظری شکل می گرفت خود به قدری بزرگ شد که توانست یک بخش از بخشهای حکمت عملی یعنی اقتصاد را نیز فربه کند و بسیار بسیار بسیار فربه کرد و این فربه شدن اقتصاد موجب اتفاقات بعدی شد. در این بعد و قبل گفتن های من مقداری تسامح وجود دارد.
از سوی دیگر در عصر جدید حکمت نظری نیز گرفتار تحول شد. از حکمت نظری علوم متولد شدند. یعنی حکمت نظری از شاخه های و زیر شاخه های خود جدا شد. در نتیجه با تکثر موضوعی و روشی و انفجار یافته های علمی اتحاد علوم به تکثر تبدیل شد. هر یک از رشته های علمی روش های بسیار بسیار پیچیده ای پیدا کرد و خیلی رشد کرد و بصورت انفجاری و معجزه آسا متکثر شدند و شاید چیزی که بسیار کم دیده می شود این بود که دانش های نظری تبدیل شدند به حرفه های تخصصی. حرفه هم به مفهوم کار تخصصی است و هم به مفهوم شغل است. یعنی متخصصان حرفه ای مشغول انجام کارهایی هستند که مبتنی بر روش های تحقیق تخصصی. تولید آثار تخصصی پرورش متخصصان، گروه های تخصصی مشتریان و بازار توزیع تخصصی و بالاخره خدمات تخصصی می باشند. این کارهای تخصصی شغل آنهاست و درآمدی به آن تعلق می گیرد. بدین سان حکمت نظری هم حرفه ای شد هم متکثر شد و هم وابسته به اقتصاد شد. یعنی اقتصاد که قسمتی از حکمت عملی بود صنعتی شد و شاخه های مختلفی از حکمت نظری را نیز که تخصصی و متکثر و حرفه ای شده بودند به خدمت گرفت.
در اینجا بود که قسمت اصلی کار عقل ورزی انسان که حکمت و التزام به اصول اخلاق و پایبندی به اقامه عدالت توسط عالمان بود کم کم به حاشیه رفت. علاوه بر این اغلب اموری که به حکمت عملی مربوط می شد بخشی به دانش تخصصی و حرفه ای تبدیل شد بطورمثال سیاست تبدیل شد به علوم سیاسی و یک حرفه و تخصص خاص و دارای روش تحقیق تخصصی اثار تخصصی بازار تخصصی و خدمات تخصصی شد. اخلاق هم به همین ترتیب تبدیل شد به دانش تخصصی و گروهی متخصص اخلاق یا فلسفه اخلاق یا … شدند در این کار به تولید و توزیع دانش تخصصی و حتی خدمات مشاوره ای و.. دست زدند.
عرض کردم منزل هم خیلی کوچک شد. از آن منزل بزرگی که نهاد خانواده بعنوان نهاد تاثیر گذار در سیاست و اقتصاد و … بود تبدیل شد به یک منزلی که حالا دوتا والد یا کمتر از دوتا والد دارد
در عصر جدید بنظر می رسد اتفاقی مهم دیگری نیز رخ داد: نگاه انسان به طبیعت وارونه شد و بجای ترس و احترام به موجودی والا و حتی قابل پرستش که در طبیعت گرایی شرقی رواج داشت تغییر نمود. طبیعت گرایی عصر جدید بر شخصیت زدایی از طبیعت استوار است. یعنی نگاه عالمان متخصص به طبیعت از دید به یک شخص با هوش یک شخص با شعور و یک موجود هدفمند و فعال یا کنشگر تغییر نمود و طبیعت را همچون یک ماشین یک سیستم یک اکوسیستم مورد ملاحظه قرار دادند. به عبارت دیگر نچرالیسم سنتی تبدیل شد به نچرالیسم مدرن. در نچرالیسم سنتی اشیا طبیعی بسیار مقدس اند حتی قابل پرستش تلقی می شوند در بیشتر ادیان سنتی احترام و پرستش طبیعت قسمتی از زندگی انسان است. ولی در نچرالیسم مدرن این شخصیت زدایی این depersonalize شدن طبیعت را می بینیم. قصه به همین جا ختم نشد که طبیعت تبدیل شد به سیستم و روابط اشیا طبیعی تبدیل شد به مکانیزم های خودکار، بلکه این اتفاق متاسفانه برای جامعه هم رخ داد جامعه نیز شخصیت زدایی شد. به عبارت دیگر جامعه دیگر شخصیت با شعور مستقل دارای فکر و اندیشه و هدف و حرکت های خود جوش و دارای عمر معین نیست در عصر جدید جامعه با مفهوم سیستم و مکانیسم فهم می شود. ناس که عبارت دینی جامعه هست که در قرآن و تعالیم دینی می بینید یک موجود متحرک حیات مند با شعور است پیروی و امات می کند شهادت می دهد اجل دارد و … ولی جامعه در معنای مدرن شخصیت زدایی شده.
پس در سیطره رویکرد سیستمی یا همان ماشینیسم مدرن، به تدریج ماشین های صنعتی که کار تولید کالاهای صنعتی را انجام می دادند سیر تکاملی طی کرده کم کم به مرحله پیدایش ماشین های اجتماعی رسیدیم. ماشین ها یا سیستم های اجتماعی در حقیقت جایگزین شخصیت های اجتماعی شدند. بدین ترتیب با شخصیت زدایی از جامعه، نهادهای اجتماعی بعنوان سیستم های اجتماعی تلقی می شوند. مثل سیستم تولید و توزیع علم یا همان دانشگاه و سیستم تولید و توزیع خدمات درمانی یا سیستم بهداشت و درمان و سیستم تولید و اجرای قانون یا همان سیستم های بروکراتیک یا اداره جات و سیستم های تولید و توزیع کالاها و خدمات آموزشی و سیستم بازار فرهنگی یا ادارات فرهنگی و شرکت های آموزشی یا ادرات آموزشی.
البته ماشین ها اجتماعی چند نسل داشته اند.. نسل اول، نسل ماشین های دستی یا manual هستند. این نسل شامل ماشین هایی است که تا حدی انسان های تولید کننده یا تنظیم کننده بر پیدایش و کار آنها نظارت و کنترلی دارند. یعنی نظر و دیدگاه و اراده اشخاص در ظهور و به کار گرفته شدن آنها دخالت داشته و در تنظیمات آنها موثر می باشد. مکاتب اندیشه های اجتماعی یا روانشناختی یا مکاتب فلسفی و همین طور احزاب سیاسی و شبه حزب هایی که بطور عمدی و آگاهانه طراحی می شوند و با برنامه ریزی های قصد مند و جهت دار بنا دارند اذهان همه یا قسمتی از مردم را مدیریت کنند. در زمینه سیاست نسل اول ماشین ها احزاب سیاسی یا شبه حزب هایی هستند اغلب قیم مآبانه بجای مردم فکر می کنند برخی جریان های روشنفکری در همین قالب و به قصد قیومیت توده ها و جهت تاثیرگذاری بر ذهنیت و رفتار آنها تولیت فعل سیاسی مردم را برعهده می گیرند و روابط سیاسی حاکمیت را با مردم تنظیم می کنند و کنشگری مردم را سامان می دهند.
این نسل اول ماشین ها به طور معمول به شخصیت های معین و مشهوری نسبت داده می شوند. برای مثال مکتب های فکری اغلب به فیلسوفان و روانشناسان و اندیشمندان مشهور نسبت داده می شوند. شخصیت زدایی از نهادهای علم و سیاست و اقتصاد و تربیت و … تا همین جا اختتام نیافت بلکه نسل دوم ماشین ها یعنی ماشین های خودکار متولد شدند. ماشین های خودکار سازمان های بورکراتیکی بودند که به شدت علم و سیاست و اقتصاد و غیره را بصورت خودکار تولید و بازتولید و مصرف می کنند. این ماشین های خودکار به شخص یا اشخاص ربط ندارند دانشگاه ها و سیستم آموزشی نمونه ای از نسل دوم یعنی ماشین های خودکار هستند. این سیستم های بطور خیلی خیلی عجیبی در عصر جدید گسترش پیدا کردند و سامان دهی علم و تربیت انسان و تقریباً همه بخش های حیات طبیعی- اجتماعی انسان را برعهده گرفته اند. بطورمثال دانشگاه ها بصورت خودکار تولید و توزیع و مصرف علم را تنظیم می کنند. و هیچ شخص معینی مسئولیت این کارهای اتوماتیک را برعهده نمی گیرد. آنها نه فقط در تولید متخصص و آثار تخصصی و در تولید توزیع خدمات تخصصی مداخلات همه جانبه و خودکار دارند بلکه توزیع ثروت و قدرت نیز تا حدی برعهده آنهاست. برای اینکه حرفه ای شدن علوم و قرار گرفتن آنها در لیست مشاغل و وابستگی آنها به مولفه های اقتصادی و حرفه ای دانشگاه را به اقتصاد سیاسی گره می زند.
در حوزه دولت و سیاست هم اتفاقی که رخ داده این است که ماشین های خودکاری برای تولید و اجرای قانون ایجاد شده و دموکراسی ها را به بروکراسی ها پیوند زده است. دموکراسی و پارلمانتیسم بدون ماشین خودکار بروکراسی تقریباً محقق نمی گردد. بروکراسی دارای ظرفیت بالایی است و علاوه بر دموکراسی، حتی دیکتاتوری را می تواند سامان دهی کند و دیکتاتورها به نحوی مسئولیت ناپذیر می توانند از سیستم های قانونگذاری و اجرای قانون و از ادارات مختلف برای تحقق مقاصد خویش بهره بگیرند. برای اینکه در سیستم کارشناسانی فعالند که ما اصلاً نمی شناسیم و نمی بینیم و هیچکدام مسئولیت کاری را بطور اساسی قبول نمی کنند و قابل نقد شدن نیستند و در لطمه شناسی ها و برنامه های اصلاحی مخفی می مانند.
شخصیت زدایی جامعه در قالب ماشینی شدن نهادهای اجتماعی از این هم بیشتر پیشرفت کرده و اخیراً به نسل سوم ماشین ها رسیده ایم. نسل سوم ماشین های اجتماعی ماشین های باز و خود تنظیم گر هستند. ماشین هایی که از خودکاری به خود تنظیم گری رسیده اند و بنا بر این باز هستند و تا حدی پیش بینی ناپذیرند. ماشین های خودکار دست کم قابل پیش بینی بودند، قابل برنامه ریزی بودند و به وسیله برخی متخصصان یا سیاستمداران، سیاست گذاری و برنامه ریزی می شدند و قابل اصلاح و تکمیل بودند. ولی متاسفانه ماشین های نسل سوم، ماشین هایی هستند که خود تنطیم گزند و غیر قابل پیش بینی هستند و خود درگیر این مساله هستند که کی و کجا و چگونه به چه سویی باید رهسپار شوند. نمونه این ماشین ها در شبکه های مجازی وجود دارد.
پیدایش و گسترش این سه نسل از ماشین ها خاصیت دنیایی است که ما در آن هستیم. ولی اتفاقی که همزمان با همه این مسایل رخ داده این است که خوشبختانه یا متاسفانه تولد طبعی انسان ادامه یافته و انسان هنوز در خانواده و بطور طبیعی پدید می آید و رشد می کند. او از شروع تولد درگیر تعقل و خردورزی می شود و به حیات عقلی ورود می کند. اینجاست که به اختیار و آگاهی و آزادی ذاتی خویش واقف می شود. انسان مختار همین طوری که اقتضای ماهیت اوست هم دارای اراده هست هم آزادی اراده خویش را خواهان است. هم قصد عقل ورزی دارد هم استعداد یادگیری دارد. انسان محکوم که به حیات عقلی است. در عصر جدید با سیستم های نسل اول و دوم و سوم درگیر می شود به واقع عصر جدید متضمن یک چالش بسیار بزرگ میان انسان و ماشین است..
امروز انسان ها با سیستم های اجتماعی در نزاع واقع شده اند و آزادی خودرا در عصر ماشین مطالبه می کنند. برای اینکه در عصر جدید که بر انسان سالاری یا اومانیسم متمرکز شده به نام انسان، آزادی انسان سلب شده است و ماشین هایی ایجاد شده که انسان های برنامه ریزی شده یا تراریخته می سازند. شرایط بسیار پیچیده است و این طور نیست که نسل های تازه متولد شده انسان در یک طرف قرار داشته باشند و ماشین ها در سمت دیگر. به علت شرایطی تاریخی که انسان محکوم به آنست انسان های تازه به دوران رسیده نیز در حیات اجتماعی خویش بین ماشین ها گیر کرده اند و برخی انسان ها از ماشینی به ماشین دیگر می روند و به جهت اینکه با سیطره سیستم های اجتماعی و مکانیزم های کنترلی مقابله کنند مجبورند از ماشین ها کمک بگیرند. نزاع بسیار پیچیده است نزاع بین ماشین های بین المللی. ملی محلی و ماشین های فرهنگی سیاسی اقتصادی و چیزی که بحران را تشدید می کند این است که گاهی این ماشین ها همراه هم می شوند و گاهی در تقابل با هم قرار می گیرند.
وضعیت جمهوری اسلامی ایران وضعیتی به شدت پیچیده تر هست. یکی از دلیلهای آن انقلابی است که اتفاق افتاده. این انقلاب وجوه مختلفی دارد. ولی بخش شگفتی ساز آنکه جنبه ضد مدرن آنرا خیلی خیلی پررنگ می کند، ظهور یک حکیم حاکم عادل است. از سال ۵۵ مردم متوجه یک پدیده شگفت شدند پیوند خوردن عدالت و حکومت و حکمت در وجود امام یعنی یک شخص نه یک سیستم. خیلی ها معتقد بودند که این پیوند با اختتام زندگی امام خاتمه می پذیرد. ولی این طور نشد و این اتفاق ادامه پیدا کرد حضور حاکم حکیم عادل هنوز هم چالش برانگیز هست. و تنها در ایران هست و در جای دیگری نیست بلکه هم در ایران و هم در سایر جوامع همراه با ایران بطورمثال لبنان طبقاتی از حاکمان حکیم و عادل یکی بعد از دیگری ظهور می کنند. این یکی از خاصیت های آنتی مدرن بودن جمهوری اسلامی ایران است شاید اصیل ترین خصلت آنست.
دومین اتفاق که باز هم خاصیت ایران هست حضور قوی و فراگیر سنت دینی است. در هیچ جامعه ای به این حد سنت دینی حضور همه جانبه و قوی ندارد. البته همین حضور قوی مطالبات عمومی برای پیدایش، پرورش و رشد حکومت دینی و به عرصه آمدن حاکمان حکیم و عادل را افزایش داده است. مردم هنوز برای امام حسین گریه می کنند برای کسی گریه می کنند که در راه عدالت و حاکمیت حکیم عادل کشته شده است. هنوز مردم سخنان امیرالمومنین را که اسطوره عقلانیت و عدالت و حکومت عادلانه و عقلانی است تکرار می کنند. مردم مفهوم ولایت را در همین قالب دنبال می کنند. هم اکنون بیشتر مراسم آیینی ما معطوف به عدالت و حکمت شده است. و همه به دنبال این هستند. مفهوم انتظار را به زندگی روزمره گره می زند و دنبال آن حکیم حاکم عادل حقیقی هستند و منتظر ظهور همان ۳۱۳ نفرند.
مردم ایران حیات سیاسی خویش را با هدف سپردن مسئولیت به حاکمان حکیم و عادل در ارتباط می دانند بدین سبب در کنش های سیاسی همچون انتخابات و حتی در گزینش مسئولان طبقات مختلف حاکمیتی دنبال چنین اشخاصی با چنین خاصیت های شخصیتی هستند. همین موضوع می تواند عامل شک و تردید و بی اعتمادی در آنها نسبت به مسئولان باشد. چون اغلب می بیند که اشتباه شده و تصور کرده اند که فلان مسئول مصداقی برای مفهوم حاکم حکیم و عادل است ولی بعداً معلوم شد که خیر اینطور نیست.
سومین موضوعی که در جمهوری اسلامی چالش زاست دوقطبی بزرگ و فراگیر اقتصاد سیاسی است یعنی دو قطبی سوسیالیستی / لیبرالیستی که این خود توانسته تردیدها و شک ها را تقویت کند. برای اینکه دیدگاه های متاثر از این نوع دوقطبی ها نمی تواند خیلی از پدیده های اجتماعی را تبیین کند و برای کاهش نتایج منفی نظیر تشدید فاصله طبقاتی مردم کمکی بکند بلکه با افزایش گسیختگی فرهنگی و تشدید رقابت های معطوف به سوداگری هم راه است و توسعه عدالت خواهی و اخلاق گرایی را دشوار تر می سازد. هر قدر در این دوگانگی فراگیر اقتصاد سیاسی غرق شویم و دوگانگی های نظیرش مثل دوگانگی دولتی / خصوصی را جدی بگیریم پروسه طبقاتی سازی جامعه و سلطه اقتصاد بر فرهنگ را تقویت می نماییم.
چهارمین موضوع مهم در شکل گیری وضعیت ما، حضور همزمان هر سه نسل سیستم های اجتماعی است. هم بوروکراسی وحشتناک که نسل دوم سیستم های اجتماعی را تشکیل می دهد، هم شبه حزب های قیم مابی که نمونه نسل دوم سیستم های اجتماعی است و هم انواع شبکه های مجازی که نسل سوم سیستم های اجتماعی را نمایندگی می کنند بطور همزمان فعالند. و این مورد اخیر باشتاب و پیش بینی گریزانه تمام جامعه و مخصوصاً جوانان و نوجوانان را وارد میدان سیاست می کند. یعنی همان تازه واردانی که ذاتاً محکوم به عقل ورزی هستند و بطور متناقض از یک سو در خویش اختیار و آزادی را شهود می کنند و از طرف دیگر در گیر تحمیل و اجبار ساختاری هستند، پیش از تحصیل تجربه و دوراندیشی و ناخودآگاه وارد کنشگری سیاسی می شوند
پنجمین موضوع چالشی در کشور ما شکل گیری و تداوم اندیشه مقاومت هست. رویکرد آنتی مدرنی که از سال ۵۷ آغاز شد و ریشه کرد و ریشه های خودرا در منطقه توسعه داد به شکل توقعات و درخواست های متفاوتی خودرا نمایان می سازد. این که مردم اصلاً نمی پذیزند همچون یک کشور جهان سومی با آنها رفتار شود و در همه چیز خودرا با کشورهای توسعه یافته به ویژه در شرق آسیا مقایسه می کنند، صورت بندی متفاوتی از اندیشه مقاومت و غرب ستیزی را نشان میدهد.
تمام این موارد و بیشتر از آن -علاوه بر سوء مدیریت و تحریم و خیلی از مسائل منفی - برای دولت سیزدهم چالش برانگیز می باشد و در حقیقت به نقطه بحران رسیده است.
از این رو رویدادهای انتخابات ۱۴۰۰ به شکلی رقم خورد که آشکارا نشان داد رای مردم به اخلاق به حکمت به عدالت و فسادگریزی است. مردم به دنبال همین ها هستند. چه بسا قسمتی از مردم که جهت شرکت در انتخابات شک داشتند، درباره این مساله شک داشتند که ایا واقعاً کسانی که در صحنه حاضر شده اند می توانند مصداقی از حکیم حاکم عادل تلقی شوند بدین جهت آنها مصداق عینی برای حاکمیت را شهید سلیمانی می دانستند. بدین سبب حتی کسانی که در انتخابات شرکت نکردند دنبال اخلاق و اصول اخلاقی و عدالت بودند و این شعارها رو قبول داشتند
مشکل پیش روی دولت سیزدهم حاصل ظرفیت های متنوعی است که سیستم های اجتماعی در مقایسه با یکدیگر دارند و در قالب مطالبه همزمان آزادی خواهی و عدالت خواهی به نمایش در آمده و دولت مجبور است که به هردو پاسخ دهد. یعنی هم آزادی خواهی که ریشه آن شهود آزادی ذاتی در عین اسیری در سیستم های اجتماعی است و بطور طبیعی هر انسانی می خواهد از این اسارت در ساختارها و سیستم ها خلاص شود. عدالتی که به هرکسی آنچه که استعدادش را دارد و در محدوده وجودی اوست، عطا می کند.
علاوه بر تمام این ماجراها و ناکار آمدی سیستم های اجتماعی برای توزیع عدالت و آزادی، رشد اقتصاد دانش بنیان نیز فاصله ما را تا عدالت بالا می برد. برای اینکه فاصله پرنشدنی علوم مدرن با حکمت و اخلاق و این که دانش تخصصی و حرفه ای شده خدمات تخصصی فقط می تواند ارائه دهد و وابسته به اقتصاد است و تقویت اقتصاد با چنین دانش هایی کار گسترش حکمت و عدالت را بیشتر مختل می سازد. بدون شک اگر دانش همراه با حکمت و عدالت باشد می تواند اقتصادی را پشتیبانی کند که الگوهای تازه ای برای توزیع عادلانه ثروت و قدرت فراهم می آورد. در هر صورت رویکرد عدالت خواهانه دولت سیزدهم و فساد گریزی و تامین کالاهای اساسی مورد نیاز هر چند به خودی خود با ارزش است ولی به علت ابهامات معنایی به ویژه قلمرو عقلانیت و حدود مربوط به عدالت در عقلانیت چالش زاست. صورت بندی حرفه ای از دانش و تبدیل شدن علم به شغل سبب وابستگی نهاد علم به مختصات اقتصادی شرایط موجود می شود. نقش آفرینی دانشگاه و پیشروی مراکز علم و فناوری در بهبود اوضاع و برگزاری عدالت در گرو حضور عالمان حکیم و پارسایی است که با پرورش اخلاق عدالت و پیوند آن به هر دو نهاد سیاست و اقتصاد زمینه تحول در جامعه را فراهم آورند و ساختارهای سیاست گذاری و قانونگذاری و … را نیز متحول سازند.
منبع: جاویدانی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب