وقایع نگاری یك تشییع؛
سایه در رویداد وداعی که درخور زیست شاعرانه اش نبود
جاویدانی: این که شاعری از دنیا برود یک رویداد است. شاعر هم خود شاعرانه زیست می کند و هم عنوان و صفتش هم نشانگر زیست خلاقانه هستی ها روی زمین است. درگذشت سایه هم از همین جنس است.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب: پیش نوشت وقایع نگاری؛ مارتین هایدگر، در سال ۱۹۵۱ سخنرانی معروفی داشت که در چارچوب کتاب نیز منتشر گردید. مترجمان فارسی هایدگر این سخنرانی را به «ساختن، سکنا گزیدن و تفکر» ترجمه کرده اند. به باور هایدگر بنا کردن، فی نفسه سکنی گزیدن است. او معنای واژه آلمانی کهن«buan» را که برای ساختن استفاده می شد، در مدلول سکنی گزیدن یعنی ماندن در آنجا (در جایی رحل اقامت افکندن) نیز به کار گرفت. هایدگر مقیم بودن و حضور داشتن در جایی را متفاوت از سکونت داشتن در آن دانسته و تاکید می کند که در هر مسکنی، سکونت گزیدن روی نمی دهد.
به باور هایدگر سکونت گزیدن انسان شاعرانه است و سکناگزیدن و زیست شاعرانه از هم جدا نیستند. فیلسوف برجسته تمامی قرون این معنا را از شاعر سترگ هم وطن خود یعنی فریدریش هولدرلین وام گرفته بود. هولدرلین اعتقاد داشت که زندگی بشر در بنیاد خود شاعرانه است و اگر شعر و شاعر نبود ما ذات بشری خودرا از دست می دادیم. ازاین رو بنیاد هستی مردمان بر زمین را شاعران می گذارند. شاعران بیشتر از همه در شروع یا فرجام دوران های جهانی تاریخ است که ظهور کرده اند. ملت ها با سرود از آسمان کودکی خود به زندگی کنش گرایانه شان، یعنی به سرزمین فرهنگ، پا می گذارند؛ و با سرود است که از این سرزمین به زندگی اولین خود بازمی گردند.
این شاعر اثرگذار فیلسوفان دیگری را نیز وامدار خود کرده بود (و فیلسوفان همیشه وامدار شاعرانند) یعنی نیچه. او تعبیر دیگری نیز داشت که نظام فکری نیچه سخت به آن نزدیک بود: شاعران یاران و اتباع قدسی دیونیسوسند که در شبی قدسی در عین سرگردانی از سرزمینی به سرزمین دیگر می روند. با نگاهی نیچه وار به این تعریف باید اظهار داشت که دیونیسوس مظهر وحدت هستی ناپایدار و فناپذیر است. در این حالت وحدانی و بنیادین، انسان نسبتی حضوری با عالم و آدم و مبدأ، شان پیدا می کند.
دیونیسوس در اساطیر یونان حاصل پیوند جاودانگی و فناست. افسانه دیونیسوس او را مظهر خاصیت هایی دوگانه قرار می دهد و هستی بشری نیز با این خاصیت های متضاد و دوگانه رقم خورده است. این میان شعر وجه سرخوشانه هستی (در عین حس تراژیک زندگی) هستی است که به حضور انسان در زمین معنا می دهد و مسیر حقیقت را روشن می کند.
پس این که شاعری از دنیا برود یک «رویداد» است. شاعر هم خود شاعرانه زیست می کند و هم عنوان و صفتش هم نشانگر زیست خلاقانه «هستی ها» روی زمین است. درگذشت سایه هم از همین جنس است. اما برای وقایع نگاری درگذشت و تشییع او باید از او فاصله گرفت. این فاصله گرفتن شاید با خواندن کتاب «پیر پرنیان اندیش» به دست می آید. کتابی که شاید کتاب به معنای واقعی کلمه نباشد.
اما کتاب کجاست؟ در فاصله ای دور از وقایع نگاری که اخیرا به شهری دیگر مهاجرت کرده است. وقایع نگار سفر می کند تا کتاب را باردیگر ببیند و بازگردد تا بامداد جمعه به وداع سایه برود. سفری که سرمایی را از بیرون به سینه هایش هدیه کرد.
ادامه ماجرا روایت اول شخص اوست.
جمعه مورخ چهارم شهریور ساعت هفت صبح
امروز را روز وداع تهرانی ها با سایه تعیین کرده اند. از هفت بامداد بیدارم. می پندارم که باید جمعیت عظیمی برای سایه بیایند، پس فرصتی برای صاف کردن سینه نیست. ربعی از هفت گذشته سوار تاکسی می شوم. خیابان ها خلوت است. نباید این گونه باشد. هفت و چهل و پنج دقیقه به قرار می رسم. جمعیتی حضور دارد. نزد آنها می روم. باورم نمی گردد، برای شاعری که در صحبت هایش از علاقه به سوسیالیسم می گفت جایگاهی برای «خواص» ساخته اند و آنها را از مردم عادی جدا کرده اند. همیشه همین بوده، خواص ولو جوان باید بنشینند و مردم عادی ولو مسن باید سرپا بایستند. در آفتابی که سایه اش اندک بود.
پیشتر حدس می زدم که معرکه گیران جسد معاش هم این مراسم را از دست نمی دهند. حدسم درست بود. معره گیری در وسط شعر ارغوان را می خواند. (بی انصاف لااقل درست بخوان.) بی نظمی در مراسم به همین شعرخوانی های بی مورد و سوت و دست است و به «چیزهای دیگر» نمی رسد.
جمعه مورخ چهارم شهریور ساعت هشت بامداد مقابل تالاروحدت
به جمعیت هر لحظه اضافه می شود، هرچند که بازهم چشم گیر نیست. دختر خانمی «سینه مالامال درد است» را زمزمه می کند. موبایلم زنگ می خورد. در همین لحظه قاری به سن آمده و کلام الله مجید را باز می کند. از قدیم به ما آموخته اند که «اسوه ها» را باید پاس داشت. سایه اسوه شعر معاصر بود و کلام الله مجید «اسوه – متن» ما. به احترام قرآن موبایل را خاموش می کنم و در جیب می گذارم. معرکه گیران به هنگام تلاوت سوت و دست می زنند. معرکه گیر اصلی کماکان شعر سایه را اشتباه می خواند. بهمن فرمان آرا را می بینم که به داخل راهش نداده اند و دلخور است. کسی می آید و او را که بسیار شیک هم پوشیده به داخل می برد و از مردم جدا می کند.
همان تاریخ و همان مکان: ۸: ۰۳ دقیقه صبح
قاری تلاوت را میان سوت ها تمام می کند. به گمانم برای آرام کردن جمعیت صدای سایه را آنگاه که ارغوان را دکلمه می کند، پخش می کنند. ترفند موثر می افتد. جمعیت ساکت می شوند، اما بازهم صدای معرکه گیر اصلی با خوانش غلطش می آید که این صدا هم میان سرفه های من گم می شود. ۸: ۱۰ دقیقه صدای سایه را قطع می کنند تا مراسم اصلی شروع شود، اما غوغای ارغوان کماکان هست. ارغوانی که پیش از این مراسم «سایه از آلمان برگشته» را دیده بود. آوازه خوانی می آید و ارغوان را می خواند. صدایش خوش است. عجیب است که کسی برنامه را اجرا نمی نماید.
همان تاریخ و همان مکان؛ زمان: ۸: ۱۶
یلدا ابتهاج پشت تریبون آمد. مردمی که این دفعه در مدح سایه شعار می دادند، سکوت می کنند. یلدا از سختی بازگشت می گوید. روشن نمی گردد که چه کسانی مانع حضور پیکر در زادگاه سایه می شدند، جایی که سایه از آنجا هویت گرفته بود و بدانجا هویت داد. کسی می گوید که یکی از مسؤلان شهری رشت با دفن پیکر در باغ محتشم مخالف است و قبر کنده شده را پر کرده اند. یلدا که می گوید خاکسپاری فردا در باغ محتشم برگزار می شود، خیالم راحت می شود.
سخنان یلدا من را یاد زیست شاعرانه می اندازد. می گوید: پدرم هیچ پیامی را جز با شعرش برای مردم ایران نگفته است. او هویت ما را در شعر حفظ کرد و امروز همه ما وارث گفته ها و اشعارش هستیم. ما باید در شعر او تامل نماییم و متوجه شویم که سایه با این ابیات می خواسته چه به ما بگوید؟ دغدغه همیشگی سایه پاسداشت حرمت وطن بود و دوست داشت همه ما هم به گذشتگان نگاه نماییم و هم آیندگان را پاس بداریم. در آخرین لحظات زندگی اش می گفت می خواهم به رشت برگردم چون به آنجا تعلق دارم و می دانم که هرکسی را که به صمیمیت با مردم صحبت کند، آنها او را می پذیرند.
یلدا می گوید سایه را با خوانش اشعارش حفظ کنید و حدسم اینست که فرزند سایه روی کلمات حساس است، چرا به جای «خوانش» نگفت «خواندن»؟
سخنان یلدا تمام می شود و همه دست می زنند. چرا در مراسم خاکسپاری دست می زنند؟ بسیاری هم گوشی به دستند و اشک آلود، اگر عزادار شاعر ملی خود هستند، چرا مثل او «حضور» ندارند و انگار که پای سخنان یک «سلبریتی» نشسته اند.
همان تاریخ همان مکان؛ زمان ۸: ۲۳ دقیقه
احمد جلالی پشت تریبون می آید. سفیر و نماینده پیشین ایران در یونسکو. شخصیت بسیار محترم و با دانشی است. می گوید که تالمات روحی استاد شفیعی کدکنی اجازه نداد که ایشان سخنرانی کنند و من برای شما حرف می زنم. می دانم که او را نمی شناسند و امکان دارد با هیاهو اذیتش کنند که می کنند. می گوید: نام سایه به میان آمده پس سکوت کنید. سکوت می کنند.
از چگونگی سرایش غزل آینه در آینه می گوید و از دیدارش با سایه در واپسین روزهای حیات وی در کلن. روایت دیدارش شعر زیستن او را به یاد می آورد، اما شاعرانه زیستن را نه.
درد سینه امانم نمی دهد، به دنبال یک نوشیدنی گرم در آن بلبشو می گردم که پیدا نمی کنم. از خریت به سراغ شاخه نور سهراب سپهری می روم و سینه نابود می شود. در این حین گویا شعرخوانی گذاشته بودند اما من فقط شخصیت هایی را دنبال می کردم که از سوی وزارت ارشاد آنها را با احترام به داخل می بردند و از مردم عادی جدایشان می کردند. علی محمد مودب میان مردم ایستاده بود و داخل نرفت. هادی حیدری هم همینطور.
همان تاریخ، همان مکان؛ زمان: ۸: ۴۵ دقیقه
سوت و دست پایان ندارد. اگر به شعائر مذهبی بی توجه اند، خب به طوری دیگر می توانند او را پاس بدارند. نه مسئول برگزار کننده و نه بخشی از مردم حاضر او را پاس نداشته اند. دوگانگی خوشایند نیست. همه باید عقاید خودرا حفظ کنند و در جوار سایه یگانه شوند. باختین چنین ایده ای داشت، همه با هر تفکری در فضایی برابر. اما مگر آنها که مردم را از خواص جدا کرده اند، به این چیزها فکر می کنند؟
همان تاریخ، همان مکات: زمان ۹ صبح
برنامه بدون سخنرانی هیچ یک از مسؤلان وزارت ارشاد تمام می شود. سرود «ایران ای سرای امید» را با صدای آن «رفیق» در توس خفته را می گذارند و پیکر را به دست مردم می سپارند و پیکر تا خیابان حافظ روی دست مردم است. می شنوم صدای بانویی مسن را که می گوید: «این شعر حکومتی است، آنرا دوست ندارم.» توجهی به او نمی کنم؛ ذهنم کماکان درگیر زیست شاعرانه و خلاقه است و راهی برای صاف کردن و کاستن از درد سینه.
سایه به رشت می رود تا آرام گیرد و مرگ هرچند «رویداد» است، اما رویدادی است برای آرامش. آرامش او را بیشتر از ۱۰ روز مختل کرده بودند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب