چرا آفریقا برای ایران مهم است؛
میدان نبرد به قاره سیاه رسید
به گزارش جاویدانی، ایران از زمان پیروزی انقلاب در جهت تأمین امنیت اقتصادی، غذایی، انسانی، فرهنگی، در آفریقا گامهای سودمندی برداشته و دفاع از کرامت انسانی و استعمار زدایی در اولویت دیپلماسی ایران بوده است.
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: نقش بین المللی کشورهای قاره کهن آفریقا همواره در تحولات جهانی مؤثر بوده است. آفریقا دومین قاره پهناور و دارای یک پنجم کل خشکی جهان از ۵۴ کشور تشکیل و با ۲/۱ میلیارد نفر جمعیت بیشترین میزان جمعیت مسلمانان جهان را هم به خود مختص کرده است.
نزدیک به ۶۰ درصد از جمعیت ساکن آفریقا مسلمان و دارای آمار بیشترین میزان جمعیت گرایش به اسلام نسبت به سایر جوامع را داراست. با اینکه نام آفریقا با فقر و بدبختی همراه بوده است ولی بر مبنای آمار جهانی بیشترین میزان معادن جهان (اورانیوم، طلا، الماس، پلاتین و..) در این قاره قرار دارد. ۱۰ کشور آفریقایی صادر کننده نفت در جهان بوده و بیشترین میزان زمینهای حاصلخیز و مزارع جهان با جنگل های انبوه در این قاره واقع شده است.
قرار گرفتن بین آسیا و اروپا و دارا بودن چهار آبراهه بزرگ جهان (سوئز – جبل الطارق- باب المندب– دماغه امیدنیک) اهمیت ژئوپلتیک آنرا افزایش داده است. کشورهای حوزه آفریقا یک سوم اعضای سازمان ملل متحد را ایجاد کرده و از لحاظ فرهنگی به علت تمدن غنی، رسوم سنتی، غنای هنری، جاذبه های فولکلوریک از خصوصیت های منحصر به فردی برخوردار و در سالهای اخیر هنر آفریقایی توانسته راه خویش را در مدارس و دانشگاه های علمی مردم شناسی و جامعه شناسی در جهان باز کند.
در شروع سال ۱۹۶۰، کشورهای زیرمجموعه صحرای آفریقا، برای ایجاد تغییرات تاریخی، بپا خاستند: در آن سال، ۱۷ کشور این منطقه، موفق شدند تا از قدرت های استعماری اروپا، استقلال یابند. اما حالا بعد از شش دهه از استقلال، این اقلیم با مشکلات زیادی روبه رو شده است و تلاش می کند تا الگویی اقتصادی برای رشد پایا عرضه نماید، فقر را نابود و آینده ای روشن را برای جوانان خود، رقم بزند.
تنش و هراس جهانی که به علت رقابت بین قدرت های بزرگ سیاسی و اقتصادی جهان ایجاد می شود، چیز جدیدی نیست. قدمت آن به جنگ های دریایی برای کنترل مسیرهای تجاری دریایی، کنترل منابع جهانی و به رخ کشیدن قدرت برمی گردد.
رقابت ژئوپلیتیک در آفریقا به قدمت این قاره است. قدرت های جهانی برای ایجاد چشم انداز اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آفریقا در کوشش برای تأمین منافع ژئوپلیتیک خود با یکدیگر رقابت کرده اند. تقلا برای آفریقا، که مابین سالهای ۱۸۸۱ و ۱۹۱۴ انجام شد، نشان دهنده یگانه ترین تصویر از رقابت ژئوپلیتیکی است که در قاره آفریقا صورت می گیرد.
روندی که با تهاجم سریع، الحاق، تقسیم و استعمار بیشتر آفریقا توسط قدرت های اروپایی غربی به اوج خود رسید، الهام بخش کشورهای آفریقایی شد تا احتیاج به اتحادهای استراتژیک جغرافیایی برای ایستادگی در مقابل استثمار و پیشبرد منافع مشترک خویش را درک کنند.
دوران جنگ سرد (۱۹۴۷-۱۹۸۹) همینطور شاهد رقابت شدید اتحادیه جمهوری های سوسیالیستی شوروی و ایالات متحده برای نفوذ ژئوپلیتیک در سرتاسر آفریقا به دنبال پایان جنگ جهانی دوم بود. جهان تک قطبی به سرعت درحال عقب نشینی است چونکه لیبرالیسم و هژمونی غرب به علت شکست در تضمین عرضه نتایج خوب اجتماعی-سیاسی و اقتصادی تحت نظارت فزاینده ای قرار می گیرند. علاوه بر این، تحولات جهانی ناشی از همه گیری کووید -۱۹، تغییرات آب و هوایی، دموکراتیک کردن دسترسی به اطلاعات با استفاده از فناوری دیجیتال و جنگ های نیابتی توسط قدرت های بزرگ، آفریقا را در موقعیتی نامطمئن قرار می دهد.
در نتیجه، ائتلاف های جغرافیایی گوناگونی در سرتاسر آفریقا وجود دارد که به صورت خاص برای تقویت قدرت چانه زنی و جایگاه دولت های ملی در جامعه بین المللی شکل گرفته است، حتی در شرایطی که چین، روسیه، آمریکا، اروپا و کشورهای خلیج به دنبال تقویت نفوذ خود در سرتاسر منطقه هستند.
بنابراین به این نتیجه می رسیم که هیچ بازی جدیدی در جریان نیست، بلکه بازیگران جدید به صورت فعال در صحنه آفریقا جایگزین بازیگران قدیمی می شوند. رقابتی بین بازیگران جدیدی که فعالیت هایشان از سرمایه گذاری، تجارت، امور مالی، فناوری، و آموزش و نمایش قدرت را شامل می شود، به سرعت در مقابل سیطره ۵۰۰ ساله غرب در آفریقا به دست می آید.
تأثیر کوتاه مدت این مسابقه بر آفریقا، اختلال در زنجیره تأمین مواد، تورم، آشفتگی در بازارهای مالی، بحران های انرژی، ناامنی غذایی، معکوس شدن در افزایش مهارت ها و در نهایت تنش های سیاسی-اجتماعی است. همینطور به علت ترس ذاتی از جابجایی بازیگران جدید در عرصه سیاست قدرت های بزرگ، آفریقا به میدان جنگ سیستم های درگیری هم تبدیل گشته است. برای رهایی این این مشکل و کوشش برای رشد و شکوفایی کشورهای حوزه آفریقا این راهکار ها پیشنهاد می شود:
برای شروع، ضروریست که رهبران آفریقایی، روشنفکران و دانشگاهیان، زمانی را برای تأمل و توسعه موقعیتی اختصاص دهند که آفریقا بتواند از راه آن رقابت های ژئوپلیتیک استراتژیک جاری را هدایت کند. یک استراتژی مشترک روابط خارجی که از تجربه آفریقا در تاریخ و توجه به منافع خود آفریقا نشأت می گیرد، باید اولویت اصلی این قاره باشد.
دوم، این مهم می باشد که آفریقا یک استراتژی برای تبدیل ترس منطقی قدرت های جهانی به یک مزیت ژئوپلیتیکی برای این قاره ایجاد نماید. بعنوان مثال، اوگاندا به صورت استراتژیک از بحران پناهندگان جهت استفاده از موقعیت چانه زنی خود در سطح جهانی استفاده می نماید.
سوم، آفریقا باید از توانایی منابع طبیعی، منابع فکری و بازیگران گوناگونی که با این قاره در ارتباط هستند بعنوان ابزاری برای چانه زنی برای یک معامله برد-برد برای آفریقا استفاده نماید. سوال باید این باشد که چه کسی پیشنهادهای استراتژیک بهتری دارد که به منافع بلندمدت آفریقا رسیدگی کند؟ آفریقا نباید به شرکای موردی تکیه کند. در رقابت جاری شکارچی-قربانی، آفریقا باید از لحاظ استراتژیک از قربانی شدن اجتناب کند.
چهارم، خیلی مهم است که آفریقا عاملیت خویش را به سطح دیگری برساند، از فکر کردن در امتداد تشکیلات استعمار نو دست بردارد و نقشه راه دستور کار ۲۰۶۳ خویش را دنبال کند.
پنجم، آفریقا باید از تاریخ درس بگیرد تا بفهمد چه چیزی قدرت های بزرگ را مجبور به حضور در آفریقا می کند. خواه این تلفیقی از باندبازی، بی طرفی، موازنه قدرت یا پوشش ریسک باشد، آفریقا باید استراتژی مناسبی را انتخاب نماید.
ششم، تجارت و معاملات جهانی به دلار آمریکا صورت می گیرد. به علت تحریم های ناشی از جنگ روسیه و اکراین، خیلی از کشورها درحال تجدید نظر در مورد استفاده از دلار هستند. سهم دلار هم اکنون به تدریج درحال کاهش است چونکه تحولات بازارها و فناوری سهم بازار آنرا در پرداخت های جهانی تضعیف می کند. آیا آفریقا می تواند با افزایش ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، ارزهای دیجیتال و سایر نوآوری ها برای تقویت یک ارز آفریقایی پول نقد کند؟
هفتم، آفریقا باید ظرفیت خویش را ایجاد نماید و جمعیت بزرگ خویش را که پیشبینی می شود تا سال ۲۰۵۰ به ۲.۵ میلیارد نفر برسد، بعنوان بازیگری استراتژیک در جامعه بین المللی جهان قرار دهد.
هشتم، آفریقا نباید خویش را از جهان جدا کند. با این وجود، باید به درون نگاه کند، تجارت درون آفریقا را تقویت کند و از ریتم و فرهنگ تولید آفریقا برای ورود فعالانه به بازارهای جهانی الهام بگیرد.
قاره کهن آفریقا، غنی و ثروتمند در سالهای اخیر شاهد صحنه رقابت شدید کشورهای دوست و دشمن ایران هم شده است. با اینکه جمهوری اسلامی ایران از پیروزی انقلاب اسلامی در جهت تأمین امنیت اقتصادی، غذایی، انسانی، فرهنگی، در این قاره گامهای مثبت و سودمندی برداشته و دفاع از کرامت انسانی و استعمار زدایی و نیل به رفاه نسبی از اولویت های جمهوری اسلامی ایران بوده است، اما در سالهای اخیر کشورهای مهم و تأثیرگذاری چون روسیه ترکیه، چین، رژیم اشغالگر قدس، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (عربستان، قطر، امارات و …) و کشورهای غربی (آمریکا – فرانسه – انگلیس و…) بشدت و با سرعت زیاد درحال گسترش فعالیتهای خود در این قاره می باشند و این تلاش ها و حضور گسترده، نتایج ارزشمندی در حوزه های اقتصادی، سیاسی، امنیتی، نظامی و فرهنگی و بین المللی برای این کشورها به دنبال داشته است.
به هر صورت قاره آفریقا با دارا بودن جمعیت کثیر مسلمان، تمدن کهن، جاذبه های طبیعی و اقتصادی و غنای فرهنگی و با عنایت به فعالیتهای همه جانبه کشورهای عربستان و رژیم اشغالگر قدس و تلاش آنان برای کمرنگ جلوه دادن و مخدوش کردن فعالیتهای جمهوری اسلامی ایران در این قاره، اهمیت حضور کشورمان در زمینه های مختلف در این آفریقا را بیشتر نمایان می کند.
*سید رضا جعفری / کارشناس توسعه روابط فرهنگی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب