گفت وگوی مهر با علی خلیلی، ۳
اسماعیل اسماعیل چه زمانی نوشته شد و چگونه رادیویی شد
به گزارش جاویدانی، در زمان زنده بودن محمود گلابدره یی بارها کتاب اسماعیل اسماعیل به شکل نمایشنامه از رادیو پخش می شد ولی نه اجازه می گرفتند از او، نه اسمش را می آوردند.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ طاهره طهرانی: علی خلیلی فقط دوست محمود گلابدره یی نیست، او برادر اکبر خلیلی ست و کسی که گلابدره یی حقوق آثارش را به او واگذار کرده و به عنوان وصیِ ادبیِ او از محمودگلابدره یی اجازه دارد.
۱۵ مرداد ۱۴۰۳ شمسی، درست دوازده سال پس از درگذشت این نویسنده، در پس از ظهری گرم با علی خلیلی درباره ی زندگی پرفراز و نشیب این نویسنده گفت و گو کردیم که بخش های اول و دوم این گفت و گو قبل تر منتشر شدند. خلیلی در دو بخش پیشین به این نکته اشاره نمود که بعضی مدیران جدید فرهنگی و مدیران سازمان های انتشاراتی دولتی و حکومتی لطمه جبران ناپذیری به صنعت نشر که والد فرهنگ ساز است، می زنند.
در ادامه مشروح بخش سوم و پایانی این گفت و گو می آید؛
* آقای خلیلی موقع انقلاب آقای گلابدره یی چکار می کرد؟ کجا کار می کرد؟
وقتی انقلاب شد، محمود یک نویسنده معروف بود. در کانون پرورش فکری خردسالان و نوجوانان کار می کرد. آنجا مسئولیتش تأیید کتاب های داستانی بود که باید کانون چاپ می کرد. مقام بالایی داشت. انقلاب که می شود، محمود کانون را رها می کند راه می افتد توی خیابان ها به تظاهرات. کانون هم پس از مدتی که می بیند محمود غیبت کرده، به قول خودش یک دادگاه تشکیل می دهد و محمود را اخراج می کنند. اما همان زمانی که انقلاب داشت ظهور می کرد، کتاب لحظه های انقلاب را می نویسد. در سال ۱۳۵۸ این کتاب توسط شهید مفتح به انتشارات سروش معرفی می شود. آقای پرویز خرسند آن موقع مدیر مسئول و سردبیر انتشارات سروش بود. این کتاب را همان سال ۵۸ چاپ می کند؛ بدین سبب نخستین اثر مکتوب درباره ی انقلاب با فاصله چند ماه پس از پیروزی انقلاب چاپ می شود.
همان سال انتشار هم وقتی محمود در مسجد الجواد سخنرانی داشت، مقام معظم رهبری خودشان یک نسخه از کتاب محمود را می برند و از او می خواهند برایشان امضا کند. او که آن وقت اسم ایشان را نمی دانسته، می پرسد به نام کی تقدیم کنم؟ آقا می فرمایند: سید علی خامنه ای. این کتاب همین حالا هم در کتابخانه شخصی ایشان موجود است * پس نخستین اثر او پس از انقلاب همین کتاب بود؟
بله، نخستین اثر مکتوب از انقلاب که بلا فاصله پس از پیروزی انقلاب به چاپ رسید، کتاب لحظه های انقلابِ محمود گلابدره یی بود. نخستین اثر مکتوب در باب انقلاب که بصورت مستند نوشته شده بود، این پیشتازی از هر جهت مهم می باشد. دکتر ولایتی وزیر امور خارجه همان دهه اول انقلاب به محمود گفته بود ما رفته بودیم مسکو و در کاخ کرملین کتاب لحظه های انقلاب را آوردند و گفتند ما انقلاب شما را از این کتاب می شناسیم. دکتر ولایتی به محمود گفته بود کتاب تو جلوتر از ما انقلاب را بیرون از مرزهای ایران معرفی کرده و مقامات شوروی سابق از دیدگاه تو با انقلاب آشنا شده بودند.
همان سال انتشار هم وقتی محمود در مسجد الجواد سخنرانی داشت، مقام معظم رهبری خودشان یک نسخه از کتاب محمود را می برند و از او می خواهند برایشان امضا کند. او که آن وقت اسم ایشان را نمی دانسته، می پرسد به نام کی تقدیم کنم؟ آقا می فرمایند: سید علی خامنه ای. این کتاب همین حالا هم در کتابخانه شخصی ایشان موجود است.
* شما کجا کار می کردید آن سال ها؟
آن موقع نشریه پیام انقلاب بودم. البته نشریات دیگر هم بودم. من از تخلص حضرت آقا به امین ناآگاه بودم؛ آقا در زمان ریاست جمهوری شان اصلاً رو نکرده بودند اهل شعر هستند و شعر می گویند و تخلصشان امین است. سال ۶۴ آقای خامنه ای برای دور دوم ریاست جمهوری نمی خواستند کاندید بشوند. ما مردم عادی هستیم دیگر، مسائل ریز پشت پرده را که نمی دانستیم. درست وسط آن ماجرا سالگرد ششم تیر و حادثه انفجار مسجد ابوذر بود که ما یک مطلب زدیم در مجله پیام انقلاب ارگان سپاه پاسداران. در این مطلب از شهید صدوقی و باقی شهدای محراب که در نماز جمعه ها راجع به آقای خامنه ای صحبت کرده و از شخصیت ایشان گفته بودند، نقل کرده بودم. عنوانش را هم گذاشتم «سید علی خامنه ای، امین ملت» بدون این که بدانم تخلص آقا امین است. همان روزها که چاپ شده بود، رفته بودم دفتر حزب جمهوری سرچشمه، هنوز آن موقع خرابه هایش بود. دیدیم آقای بادامچیان دارد می آید و این مجله هم توی دستش است. آمد جلو و گفت این مطلب رو کی نوشته؟ وسط مجله را باز کرد اظهار داشت: اینو میگم، امین ملت رو کی نوشته؟ گفتم کی میتونه نوشته باشه؟ گفت کار خودته؟ گفتم بله. من را بغل کرد و گفت همین الان شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی در حال جلسه است. آقای خامنه ای قبول نمی کردند برای دور دوم ریاست جمهوری کاندیدا بشن، من این مجله پیام انقلاب همراهم بود، این مطلب امین ملت رو دیده بودم. باز کردم جلوی آقای خامنه ای گفتم آقای خامنه ای بدنه اصلی سپاه اینه! آقا مطلب رو نگاه کردن و خواندند و کمی فکر کردند، و بعد از آن کاندیداتوری دور دوم ریاست جمهوری را قبول کردند و جلسه با موجی از شادی و رضایت از این تصمیم حضرت آقا به انتها رسید.
* چه خاطره ای! انگار نخستین باراست از آن یاد کردید؟
در رسانه ها نخستین باراست، ولی در جمع دوستان اهل فرهنگ و سیاست بارها گفته و شنیده شده است.
* کتاب «اسماعیل اسماعیل» برای چه زمانی بوده؟
درصورتی که در زمان زنده بودن محمود گلابدره یی بارها کتاب اسماعیل اسماعیل بصورت نمایشنامه از رادیو پخش می شد ولی نه اجازه می گرفتند از او، نه اسمش را می آوردند که بگویند این داستان از این کتاب است، و نه پولی بابتش می دادند نگارش اسماعیل اسماعیل بر می گردد به زمانی که هنوز آبادان به محاصره دشمن در نیامده بود، محمود پیش از محاصره آبادان به جبهه می رود و پیرمرد کفش دوزی را در بازار آبادان می بیند که باوجود تعطیل بودن بازار و به هدف خوردن خمپاره های دشمن حاضر به ترک محل کسب و شهر و دیارش نبود؛ و تنها فرزندش اسماعیل را به میدان جنگ می فرستد. درحقیقت اسماعیل اسماعیل هم نخستین اثر مکتوب داستانی راجع به دفاع مقدس است و تا الان چندین چاپ خورده و تیراژی نزدیک به ۱۸۰ هزار داشته. این البته مال بیست سی سال پیش است، طی این سال ها تجدید چاپ نشده دیگر.
* ناشرش کیست؟
کانون پرورش فکری خردسالان و نوجوانان.
* این همان کتابی است که با صدای آقای بهروز رضوی بازخوانی شد واز برنامه کتاب شب رادیوتهران پخش شد؟
بله، آنرا دادم برنامه کتاب شب صدای جمهوری اسلامی، استاد بهروز رضوی بازخوانی کرد؛ یعنی کتاب «اسماعیل اسماعیل» بصورت بازخوانی، یک هفته از رادیو پخش گردید و الان سی دی صدایش در آرشیوها هست و راحت می روند پیدا می کنند. آنرا دادم برنامه کتاب شبِ صداوسیما، چند تا کتاب های محمود را مثل لحظه های انقلاب، کتاب چلچله ها، کتاب ده سال هوم لسی در آمریکا، کتاب اسماعیل اسماعیل و کتاب سرنوشت بچه شمرون و کتاب دال. بچه های رادیو هم دوست داشتند، آقا بهروز هم دوست داشت.
ما با همدیگر دوست بودیم، او هم با محمود رفیق بود؛ با عشق و علاقه بدون این که توقع مالی در کار باشد کار کردیم. نه من پولی گرفتم نه آنها پولی دادند، نه بهروز پولی گرفت. همین جوری عشقی این برنامه ها را اجرا کردیم تا داستان های محمود در صدای جمهوری اسلامی یادگار بماند و چه یادگار بهادار ای هم هست. الان شما در سایت ها بزنید؛ از روی آن برداشتند و روی سایت ها گذاشتند و آثار محمود بوسیله صدا با صدای بهروز پخش گردید. درصورتی که در زمان زنده بودن محمود گلابدره یی بارها کتاب اسماعیل اسماعیل بصورت نمایشنامه از رادیو پخش می شد ولی نه اجازه می گرفتند از او، نه اسمش را می آوردند که بگویند این داستان از این کتاب است، و نه پولی بابتش می دادند. به هیچ عنوان تا زنده بودنش اسمی از آثار محمود گلابدره یی در رادیو نبود. تمام کارهایی که شده، پس از فوت محمود من انجام دادم و الان در رادیو هست، مردم می توانند بروند و استفاده بکنند.
* این کار از کی شروع شد؟ و چرا رادیو؟
درست زمانی که تحریم ها موجب گرانی کاغذ و افت کار نشر شد، این برنامه کتاب شب به سردبیری محمد باقر رضایی و بهروز رضوی بدون چشم داشت مادی به مدد آمد. این همکاری همچنان ادامه دارد البته. اخیراً کتاب صحرای سرد محمود گلابدره یی که سرنوشت واقعی جوان تارزنی معروف به علی سیا است که دلدادگیش به دختری موجب نابودی زندگیش می شود، این همان کاری است که با چند اثر دیگر به همراهی مرحوم داریوش مهرجویی تبدیل به فیلم نامه علی سنتوری شد. بازخوانی صحرای سرد از آن جهت اهمیت دارد که هیچ نسخه ای از آن در بازار نشر وجود ندارد.
اخیراً کتاب صحرای سرد محمود گلابدره یی که سرنوشت واقعی جوان تارزنی معروف به علی سیا است که دلدادگیش به دختری موجب نابودی زندگیش می شود، این همان کاری است که با چند اثر دیگر به همراهی مرحوم داریوش مهرجویی تبدیل به فیلم نامه علی سنتوری شد. بازخوانی صحرای سرد از آن جهت اهمیت دارد که هیچ نسخه ای از آن در بازار نشر وجود ندارد * یعنی باردیگر چاپ نشده؟
آخرین بار طی قراردادی با یک دفتر نشر که وابسته به نهادی دانشگاهی بود برای بازنشرش اقدام کردم، ولی متأسفانه درک و فهم پایین مدیر انتشارات موجب شد این کار بازنشر نشود.
* برنامه کتاب شب در شنیده شدن آثار آقای گلابدره یی مؤثر بود؟
بله، برنامه کتاب شب آثاری از محمود گلابدره یی را بازخوانی کرده که اگر نمی کرد، از حافظه دفتر ادبیات حذف می شدند. ده سال هوملسی در آمریکا، صحرای سرد، اسماعیل اسماعیل و حتی خود کتاب لحظه های انقلاب.
* هر کدام از کتابهای آقای گلابدره یی یک قصه واقعی داشتند؟
هر کدام از کتاب های محمود گلابدره یی داستانی دارد؛ بطورمثال کتاب چلچله ها داستان یک رزمنده شمیرانی است که می رود جبهه و گم می شود، می رود کربلا مجاور می شود، آنجا زن می گیرد، بعد که جنگ تمام می شود برمی گردد. همین رزمنده حزب اللهی شمیرانی وقتی می خواست برود جبهه، همه مسخره اش می کردند که تو حزب اللهی هستی، اُملی، عقب افتاده ای و اینها، ولی وقتی این آقا عزیز از جبهه برمی گردد، می بیند همه آن آدم هایی که مسخره اش می کردند، چهره عوض کردند؛ همه شدند حزب اللهی دو آتشه و جای مُهر روی پیشانی دارند و انتشارات زدند و نمی دانم کارهای فرهنگی می کنند که البته نه انقلابی هستند، نه حزب اللهی هستند، نه اعتقاداتی دارند، اما نان را باید به نرخ روز بخورند و می خورند! خب این داستانی ست که محمود در ارتباط با جنگ نوشته بود.
یا بطورمثال کتاب مادر؛ این کتاب دست انتشارات سروش است، چند نوبت چاپ کرد اما در این ۱۲ سالی که محمود فوت شده تنها هزارتا چاپ شد و الان هم موجود نیست. کتاب در اختیار ناشر است و تجدید چاپ نمی نماید. داستان این کتاب هم اینطور شکل گرفت؛ من با محمود می رفتیم بهشت زهرا سر قبور شهدا، آنجا یک ننه علی بود_ مادر شهید قربانعلی رخشانی_حتما شما می شناسید، با حلبی و اینها روی قبر بچه اش یک اتاق ساخته بود و آنجا زندگی می کرد! سال ها آنجا زندگی می کرد ۲۰ سال آنجا روی قبر شهیدش زندگی می کرد. با محمود که رفتیم گفتم محمود این ننه علی ست. این قضیه مربوط به بطورمثال بیست و چند سال پیش است، آن موقع هنوز ننه علی آنجا بود. او را دید و با هم چایی خوردیم و صحبت کردیم و او رفت و این داستان تبدیل شد به کتاب مادر. کتاب هایی که محمود می نوشت، حالا چه در ارتباط با انقلاب چه در ارتباط با جنگ، همه مابه ازای بیرونی داشت.
* یعنی در حقیقت یک انگیزه بیرونی، یک تصویر یا یک فرد، جرقه شروع یک داستان و قصه می شد.
صد درصد، یکی ازآنها کتاب درکرانه ی بازی دراز است. حکایت بخشی است که روز آشنایی من با گلابدره یی در دکان مرحوم حاج اکبر خلیلی صورت گرفت. قبلاً گفتم که محمود عصبانی آمد تا دعوا کند، ولی با قصه شهید امیر غلامعلی و شهدای بازی دراز او را آرام کردم و رفت و دو سه روز بعد این قصه را نوشت؛ که در حقیقت قصه دلتنگی های من از آن شهید عزیز است و در غاری که محمود در آن می خوابید اتفاق افتاده و من قصه را برای پسر نوجوانم که اسم آن شهید را رویش گذاشته ام تعریف می کنم.
من این اثر را در مجموعه داستانی به نام «ارض بیض» به مناسبت دومین سالگشت محمود، در عرصه هنری با همکاری دفتر آفرینش های ادبی که مسئول برگزاری مراسم محمود بود به چاپ رساندیم و قرار بود در مراسم سالگرد محمود رونمایی شود، ولی به ناگاه برنامه رونمایی کتاب به هم خورد و مرکز نشر سوره جلوگیری کرد؛ به بهانه این که مرکز آفرینش های هنری در کار نشر کتاب دخالت کرده و نبایست این کتاب رونمایی شود! خوب، مرکز آفرینش های ادبی هم مرکز مهمی در عرصه است، آقای دکتر علیرضا قزوه هم شخصیت ادبی و هنری شناخته شده ای بود، هم سابقه آشنایی من با دکتر قزوه سابقه طولانی ۴۰ ساله داشت، نویسنده کتاب هم محمود و من بودیم. اینجا می توانستند به صورت دیگری عمل کنند که حرمت ها حفظ شود، می توانست رونمایی یک پیش درآمدی باشد که یک اثر ادبی در ارتباط با دفاع مقدس تولید شود، ولی کتاب ارض بیض که در تیراژ محدودی هم چاپ و صحافی شده بود به کل معدوم شد! علی خلیلی، امیرعبدالحسینی وشهید سیدکاووس شیرازی
منطقه ی عملیاتی غرب کشور_اسلام آبادغرب سال ۱۳۶۲
* یعنی کتاب از بین رفت و رونمایی کتاب دفاع مقدس به هم خورد، فقط به خاطر یک ناهماهنگی؟
بله. روی یک سری ناهماهنگی مدیریتی، مانع تولید و تکثیر آن کتاب شدند. من همین جا به عنوان کسی که سال ها در عرصه اطلاع رسانی و نویسندگی فعالیت داشتم و سال هاست با حوزه و کارکنانش آشنا هستم، یک سوالی مطرح می کنم و دوست دارم جواب بگیرم. چرا حوزه هنری در ضمن این چهل و چند سال حتی یک اثر داستانی از محمود گلاب دره یی منتشر نکرده است؟ چرا سه سال پیش از فوت گلابدره یی، مسئولِ وقت نشر سوره، کتاب لحظه های انقلاب را از محمود گرفت که بخواند و اگر مورد پسندشان واقع شد بازنشر کند؛ ولی الان ۱۵ سال از آن تاریخ می گذرد و هیچ اقدام و تماسی نه با محمود و نه با من نگرفتند که بگویند آقا به قول محمود: «اوکی، مرسی، عالی، به به، دست شما درد نکنه!» آیا محمود گلابدره یی و من آدم های شناخته شده ای نبودیم؟
*مراکز دیگر فرهنگی چه طور؟ آنها هم کارهای او را چاپ نکردند؟
این انتقاد به مراکز فرهنگی دیگر هم وارد است، مرکز نشر و حفظ آثار دفاع مقدس هم هیچ اثری از آثار دفاع مقدسی محمود گلاب دره ای را در ویترین خود ندارد. اصلاً نمی شناسند او را. مؤسسه روایت فتح هم همچنین، یک روز سال ها پیش به دوست عزیزم که مدیریت وقت مؤسسه روایت فتح را داشت، گفتم: می خواهم کسی را بهت معرفی کنم که آثارش همگی در ارتباط با انقلاب و دفاع مقدس است. گفت کی را می گویی؟ گفتم محمود گلابدره یی. از دستم ناراحت شد! انتشارات علمی فرهنگی، هیچ اثری از محمود در آن نمی توان پیدا کرد.
من برای همه این القائات و دشمنی ها و کج فهمی ها پاسخ دارم، ولی اینجا جایش نیست. شاید در یک گفتگوی مفصل دیگر به آن پرداختم. اگر آن روز دست نداد، روزی که به وصیت آخر محمود مجبور باشم عمل کنم، زیر مجسمه میدان مجسمه حتما می گویم و پرده از این همه خصومت و آزار و اذیت برمی دارم؛ خواهم گفت چرا نیروهای انقلابی تحت تأثیر توده ای ها محمود را متهم به توده ای بودن و جاسوسی می کردند مدیران این مراکز هیچ آشنایی یا با ادیب انقلابی و نویسنده ای مثل محمود گلابدره یی ندارند؛ انگار برای این مراکز، تبلیغات و القائات رقبا و دشمنان و بدخواهان محمود مؤثر افتاده که می گفتند محمود گلابدره یی توده ای ست. اگر محمود گلابدره یی توده ای است منم عضو کا گ ب هستم! همان سال ها که محمود از آمریکا آمده بود یکی از سیاستمداران کهنه کار و ازمبارزان قدیمی به من اظهار داشت: «مراقب باش با محمود می پری. محمود آدم مشکوکی است، شاید جاسوس باشد!» من برای همه این القائات و دشمنی ها و کج فهمی ها پاسخ دارم، ولی اینجا جایش نیست. شاید در یک گفتگوی مفصل دیگر به آن پرداختم. اگر آن روز دست نداد، روزی که به وصیت آخر محمود مجبور باشم عمل کنم، زیر مجسمه میدان مجسمه حتما می گویم و پرده از این همه خصومت و آزار و اذیت برمی دارم؛ خواهم گفت چرا نیروهای انقلابی تحت تأثیر توده ای ها محمود را متهم به توده ای بودن و جاسوسی می کردند.
ناشر کتاب ده سال هوملسی در آمریکای محمود، پس از فوتش نامه ای به معاونت فرهنگی وزارت ارشاد می نویسد که من علی خلیلی را قبول ندارم! خب آقای مدیر چند نشر و مجمع ناشران فلان، تو خودِ محمود گلابدره یی را هم قبول نداشتی! حق التالیف کتابش را هم تا زنده بود و حتی حالا پرداخت نکرده اید! تو باید هم علی خلیلی را قبول نداشته باشی! ناشر دیگری ۳ اثر انتشار یافته را بالاتر از ۱۵ سال چاپ نکرده و مسترد هم نمی کند؛ من به ناشران خصوصی سخت نمی گیرم ولی آنان هم نباید سوء استفاده کنند، این وضع مدیران بخش های خصوصی و دولتی و حکومتی است.
* در طول گفتگو چند بار اشاره کردید به مدیران نالایق و بی سواد فرهنگی که به اعتقاد شما به روند فرهنگ سازی لطمه می زنند، در راستای لطمه شناسی این مساله که بطور قطع مورد توجه مدیران عالی کشور است، اگر مصادیقی دارید بگویید که درباره ی شان صحبت نماییم.
اگر یادتان باشد، حدود ۱۰ سال پیش بود که مقام معظم رهبری کارنامه ردی مدیران فرهنگی را زدن زیر بغلشان. همان روزها که مسئله خیلی سروصدا کرده بود آقای زائری _روحانی جوانی که مدیر مجتمع فرهنگی واقع در محل یادبود شهدای هفت تیر در سرچشمه بودند_ به من زنگ زدند و دعوت نمودند در همایشی در امتداد فرمایش رهبری شرکت کنم. از من نه و از ایشان اصرار. فرمودند بیایید و بگذارید صدایتان شنیده شود. بالاخره مجابم کردند به شرکت. بسیاری از بزرگان و مدیران مستقر در نهادهای فرهنگی و سابق و همین طور شخصیت های فرهنگی و هنری مثل مرحوم حاج اکبر خلیلی هم حضور داشتند.
مجری برنامه که شخص آقای زائری بود، برنامه را شروع کرد، سه تا پنل تعریف کردند، دو به دو. بعد اسامی منتخب را اعلام نمودند با این عبارت که فقط اسامی را می خوانند، بدون ذکر القاب و مقام و جایگاه مدیریتی. یکی از پنل ها آقای بنیانیان بود که در مقابل آقای وحید جلیلی قرار گرفت. من اختلافات این دو را می دانستم، جالب شد. جلسه با بگو مگوهای هر شش نفری که روی سن بودند به انتها رسید و به نظر من هیچ نتیجه ای حاصل نشد، جز یک فرصتی که افراد مشکل دار با هم، میدانی پیدا کردند برای تاخت و تاز به همدیگر.
بعد هم بعد از صرف شیرینی های عالی و نوشیدنی های داغ و دلچسب، همایش به اتمام رسید. آقای میزبان جلوی درب خروج ایستاد و یکی یکی میهمانان از ایشان تشکر کردند که به این امر مهم در عرصه فرهنگی پرداختند؛ نوبت به من که رسید به جناب میزبان گفتم: چه خوب می شد شما که از القاب و جایگاه مدیریتی آقایان صرف نظر کردید، از اسامی ایشان هم حذر می کردید! این ها کارنامه ردی شان را رهبری زیر بغلشان زده بودند! این را گفتم که بگویم وقتی محمود از آمریکا برگشت و ما با هم رفیق و هم فکر شدیم، کنار همین رودخانه دارآباد می نشستیم و به عملکرد مدیران فرهنگی می پرداختیم!
یادم هست آن روزها وزیر ارشاد دولت اصلاحات _که الان ساکن انگلیس است_ یک گردهمایی در جزیره خارک ترتیب داده بود و هنرمندان غربی در هر رشته ای را دعوت کرده بود، که بطورمثال با ایران و فرهنگ ایرانی آشنا گردند. این گردهمایی بدون دعوت از بزرگان فرهنگ و هنر کشور برگزار و تمام شد! نتیجه هم مشخص است، هیچ! این یکی از موارد مباحث بین من و محمود بود. آنجا لب رودخانه جرقه طرحی در ذهن من زده شد که خیلی زود به اجرا گذاشتم و آن بررسی بحران مدیریت فرهنگی در کشور بود.
کار داشت خوب پیش می رفت، از مدیران فرهنگی وزرای سابق ارشاد اسلامی و شخصیت های فرهنگی دعوت می کردیم که از کارنامه خود دفاع کنند؛ نخستین سخنران همایش هم محمود گلابدره یی بود. محمود در آن کنفرانس گفت، فرهنگ و هنر در کشور متولی ندارد و هر کی به هر کی هست… ولی میانه راه اتفاقاتی افتاد که این مباحث داشت به انحراف می رفت و مصادره می شد از جانب جناح هایی. من از میانه راه کار را متوقف و رها کردم. پس از من هم کار ادامه پیدا نکرد و چیز دیگری شد که من دخیل نبودم در آن. می خواهم بگویم نمی گذارند فرهنگ و هنر در راه طبیعی خودش حرکت نماید.
* از نظر شما این کار را مدیران میانی بی تجربه انجام می دهند؟
و بعضاً لمپن! یبه. مصادیق دیگری که نزدیک به زمان حال باشد هم الی ماشاالله وجود دارد، بطورمثال با بنیاد ادبیات داستانی بر سر قرارداد بازنشر کتاب دال کار به اختلاف کشید. دو سال این اختلاف وقت و فکر و انرژی از من و حتی از خودشان را ضایع کرد، رفتارهای دور از ادب و نزاکت از خودشان بروز دادند، کار به جایی رسید که به دبیرخانه مستقر در آن بنیاد گفتند هیچ نامه ای از علی خلیلی به ثبت نرسد. من متوسل به اظهارنامه شدم، یک نگهبانی زیر پله تعبیه کردند که از ورود من به بنیاد پیشگیری کند. من اختلافات و اظهارنامه ها را به عنوان اخطار قانونی، رسانه ای کردم. اوضاع بدتر شد، آمدند یک اظهارنامه بلند بالا برای من ارسال کردند. وقتی به دستم رسید دیدم خواهان کسی است که راننده یا آبدارچی دفتر مدیرعامل بنیاد است، رفتم اداره ابلاغ دیدم بله! جناب مدیرعامل یک معرفی نامه به راننده اش داده، تا یک ابلاغیه برای من ارسال کند؛ یعنی زحمت این که شخصاً یا بوسیله یک وکیل دادگستری این کار را انجام بدهد که عواقب اظهاراتش به گردن خودش باشد هم به خودشان ندادند! راننده زحمتکش را ملزم به دخالت کرده، خوب من یک جوابی دادم که خالی از لطف نباشد. در عوض یک نامه به معاونت فرهنگی وزارت ارشاد وقت آن زمان _آقای عباس صالحی_ نوشتم و اظهارنامه بنیاد و جوابیه خودم را پیوست کردم.
من از میانه راه کار را متوقف و رها کردم. پس از من هم کار ادامه پیدا نکرد و چیز دیگری شد که من دخیل نبودم در آن. می خواهم بگویم نمی گذارند فرهنگ و هنر در راه طبیعی خودش حرکت نماید در نامه ام به معاونت فرهنگی یادآور شدم مدیر عامل بنیاد ادبیات داستانی طبق قانون حق تنفیذ اختیارات قانونی خودرا به غیر ندارد، و از آنجائیکه معاونت فرهنگی، ریاست هیئت مدیره بنیاد را در دست دارد، باید با این تخلف غیر از تخلفات و اختلافات بنیاد و من جداگانه رسیدگی کند. عاقبت مدیرعامل بنیاد برکنار شد و مدیر جدید جایگزین شد. می خواهم بگویم آقای مدیر! مقام بالاتر تو پای تخلف قانونی تو نمی ایستد! تو آقای مدیر، با یک قشر فرهیخته طرفی، باید فرهیخته باشی! دو هفته فرصت خواست و بجای تعامل و آشتی راه مقابله را در پیش گرفت؛ شکایتی کرد به معاونت حقوقی ارشاد که قراردادی با فلانی داریم نمی خواهیم اجرا کنیم! این آقا هم ول کن نیست! پرونده تشکیل و بررسی گردید و رأی معاونت حقوقی ارشاد صادر و بنیاد محکوم، و بنده به استناد اسناد و مدارک مالکیت ذینفع شناخته شدم. معاونت حقوقی ارشاد به آقایان اعلام نمود که علی خلیلی سیدالاسناد مالکیت آثار محمود گلابدره یی را در اختیار دارد و حتی خود محمود گلابدره یی هم زنده باشد نمی تواند پس بگیرد. اینجا هم باز مدیرعامل جدید مقاومت کرد که توسط معاونت فرهنگی ارشاد، ارشاد شد و من و محمود به حقوقمان رسیدیم و اجازه نشر کتاب را که بعداً خواهان آن شدند، ندادم.
*چه طور شد در فضای مجازی اعلام کردید کتاب لحظه های انقلاب را از گردونه چاپ نشر خارج کرده اید؟
به دعوت رسمی دفتر نشر یک نهاد دانشگاهی وابسته به یک نهاد عالی حکومتی دعوت به همکاری شدم. برای رونق دادن به ژانر داستانی چند اثر محمود گلابدره یی را در اختیارشان گذاشتم، ازجمله کتاب لحظه های انقلاب را. قرارداد ما برای مدت سه ماه و در تیراژ ۲۰ هزار نسخه بود، چاپ دهم کتاب _که چاپ اول ناشر می شد_ با تیراژ ۱۰ هزار نسخه چاپ شد و همان روز اول تمام شد! تماس گرفتند که تمام شده، چاپ یازدهم را می خواهیم انجام دهیم. چاپ یازدهم هم با تیراژ ۱۰ هزار نسخه منتشر گردید.
ببینید کتاب لحظه های انقلاب یکی از پرفروش ترین کتاب های انقلابی است، ناشر قبلی انتشارات داستان وابسته به بنیاد ادبیات داستانی سه نوبت از این کتاب چاپ کرد و همگی نایاب شد. تیراژهای بالا هم چاپ کرد، مؤسسه انتشارات کیهان این اثر را چندین بار تجدید چاپ کرد و هر سال هم طبق آمارهایشان کتاب لحظه های انقلاب در صدر اول فروش نشست. همین ناشر آخری چاپ دهم را هم چاپ کرد و به قول خودش یک شبه ۱۰ هزار نسخه را به فروش رساند، حالا غیر از این ازش قبول نمی گردد. این اثر را برای پویشی که داشتند گرفتند، زمان شروع پایان پویش را سه ماه تخمین زدند و قرارداد را منعقد کردم. چاپ سوم ناشر آخری _یعنی چاپ دوازدهم_ پس از اعتبار قانونی قرارداد رخ داد. شناسنامه کتاب را هم زیر و رو کردند، این چاپ بدون مجوز ارشاد منتشر گردید و بدون اجازه من و بدون عقد قرارداد. این ها همه اش تخلف است. چند بار کتاب لحظه های انقلاب را در چاپ دوازدهم تجدید کردند معین نمی باشد، الان چند سال است هزار تا هزار تا روانه بازار می کنند. وزارت ارشاد در نخستین اعلان ناشر بر اساس چاپ دوازدهم، کتاب را توقیف کرد؛ ولی با لابی و وساطت کتاب را از توقیف درآوردند. من معترض شدم، رفتم قم. برخورد زشتی با من کردند. اینجا هم مدیر دفتر نشر جلو نیامد و یک فرد بی مسئولیت را جلو انداخت. کسی که مشخصاً طرف قرارداد با من نبود، درست مثل کاری که مدیرعامل وقت بنیاد ادبیات داستانی در ارسال اظهارنامه کرد. آن فرد به من گفت کتاب مال ماست و حتی اگر بخواهیم آنرا آتش میزنیم. من گفتم شما غلط می کنید کتاب را آتش بزنید، من خودم آتشتان می زنم!
سال گذشته دو فقره دادخواست به مقام قضائی ارائه کردم ولی متأسفانه دادخواست ها را برگرداندند. طبق قانون دادخواست را باید رسیدگی و اگر خواهان محق نباشد دادخواست را رد کنند. این روال قانونی می باشد، در غیر این صورت مقام قضائی مورد شکایت قرار می گیرد. به جهت اینکه کار به این جاها نکشد، دادخواست های مرا برگرداندند. من امسال تخلفات دفتر نشر کذا را وسیع تر می بینم و دادخواست های جداگانه ای خواهم داد، اختیار قانونی در حبس کتاب دست من است و حق خارج کردن از گردونه نشر را دارم. برای همین کتاب لحظه های انقلاب را از دهه فجر سال گذشته، از گردونه چاپ خارج کردم. این از کتاب لحظه های انقلاب؛ اما کتاب های دیگری در اختیار این ناشر هست که اعلام نموده و پیام داده حق تألیف آنها را پرداخت نخواهد کرد! من کتاب لحظه ها را با یک سوم قیمت تألیف در اختیارشان گذاشتم، ولی همان یک سوم را هم ندادند. مقادیر کمی دادند و پس از بالا گرفتن اختلاف، اعلام نمودند الباقی حق و تألیف باقی مانده را پس از هشت سال به شما پرداخت می نماییم و در عوض شما از شکایت منصرف بشوید و حق التالیف کتاب های دیگر را هم مطالبه نکنید! این از عدالت به دور است.
من با کسان دیگر کاری ندارم، اگر هر مرکز فرهنگی دولتی و خصوصی و حکومتی در ارتباط با آثار محمود گلابدره یی تصمیماتی اتخاذ کند که منافع کتاب های محمود گلابدره یی به خطر بیفتد، در اقدام و تصمیم مصمم تر می شوم. دوستانم گفتند اگر اقدام قانونی کنید، شاید دیگر ناشران دولتی و خصوصی رغبتی به همکاری با شما نداشته باشند. خوب نداشته باشند! آنرا هم محمود تکلیفم را مشخص کرده، به من سفارش کرد که اگر نگذاشتند کار جلو برود، همه آثار مرا در زیر مجسمه میدان مجسمه آتش بزن! من از این کار تا آنجا که توان داشته باشم اجتناب می کنم، ولی شاید به این کار هم وادار شدم! درحال حاضر چاپ دوازدهم لحظه های انقلاب متقلبانه، مجرمانه و ناجوانمردانه است.
* پس کتاب لحظه های انقلاب را از گردونه نشر حذف کردید؟
بله، من دلیلهای زیادی دارم بر تخلفات ناشران دولتی. آنها بی تجربه، غیرحرفه ای و ناآشنا به حقوق خود و مؤلفان هستند و همین موجب تجاوز به حقوق دیگران می شود. چون می خواهند برای مدیران بالاترِ خود شیرین کاری کنند، در کارهایی دخالت و اظهار نظر می کنند که اصلاً در حیطه وظایفشان نیست. یادتان است همین دو سال پیش، از کارکنان یک پلت فرم فروش کتاب، عکسی منتشر گردید که همکاران خانم بدون حجاب در کنار همکاران آقا بودند؟ این دفتر نشر در پی ناشران دیگر، اطلاعیه ای داد که ما به خاطر کشف حجاب کارکنان پلت فرم فلان، دیگر با آنها همکاری نمی نماییم، از آن پلت فرم برائت می جوییم و قطع همکاری می نماییم و اینها.
محمود گلابدره یی به دنیا آمد، با جلال آل احمد بالنده شد، دنیا را دید، دیده هایش را نوشت، نوشته هایش را کم و بیش منتشر کرد، در این راه مصائبی متحمل شد، زندگی اش را از دست داد، آرامش و سلامتی اش به خطر افتاد، بی کس و تنها شد، درمانده شد، بی پناه و پیر و مریض شد، سپس خوب شد و یک شب هم از دنیا رفت. دیگر چه مرثیه ای باقی می ماند؟ چه بدبختی و مصیبتی بالاتر از این می تواند باشد؟ مرگ محمود اول راه بود تا اینجای کار اشکالی ندارد، اشکال از آنجا آغاز می شود که جَوّی به وجود آوردند که چرا مدیران آن پلت فرم به اعتراض آنها جواب ندادند! خب شما چه کاره هستید؟ مملکت قانون و مجری قانون دارد! می خواهید همکاری با این یا هر پلت فرم دیگری نداشته باشید، خب نداشته باشید! می خواهید به خودتان لطمه بزنید و کتاب هایتان فروش نرود؟ خوب نرود! چرا باوجود اطلاعیه و جوسازی و اعلام برائت و انزجار، باز درحال همکاری هستید؟ باز کتاب هایتان را آنجا می فروشید؟ حتی یک روز هم قطع همکاری نکردید! یا آن مدیر نالایق دیگر، وقتی یک مخالف سرسخت در برابرش می بیند و از تمامی و از تمامی رقم توهین و تهدید و تقلب و دروغ جان سالم به در می برد؛ مذبوحانه متوسل به قرآن و قسم حضرت عباس می شود که در مخالفت با من، مراقب باش به پست و جایگاهم لطمه نرسد! این آقایان فهمی از موقعیت و جایگاه خود ندارند، من کتاب لحظه های انقلاب را برای صیانت و حفظ و جلوگیری ازسوء استفاده ناشران ناشی و غیرحرفه ای از گردونه ی چاپ حذف کردم. اگر قرار باشد هر ۱۰ سال به ۱۰ سال من سر هر کتاب، درگیر باشم همان بهتر که کتاب نباشد و آثار برود زیر مجسمه میدان مجسمه!
آن شبی که من قرارداد هشت کتاب محمودگلابدره یی را دردفتر آن ناشر متخلف امضا کردم و به تهران برگشتم، خواب محمود و سهراب سپهری و جلال آل احمد را دیدم. این را نخستین بار است می گویم و جایش دقیقاً همینجا است. خواب دیدم فوت کردم و رفتم آن دنیا. بین این دنیا و آن دنیا فقط یک جوی آب باریک فاصله بود. از جوی آب پریدم رفتم آن دنیا. ناگاه محمود که آن دنیا منتظر من بود، پرید گردن من را گرفت به فشار دادن و ناسزا گویی که چرا کتاب های مرا به این ناشر دادی! کنار جوی آب یک صخره بود که آب جوی از چشمه ای توی دل صخره بیرون می آمد و جلال آل احمد دستی به کمر و دستی به صخره زده بود و به محمود می خندید. سهراب سپهری آن طرف کمی دورتر از جوی آب تکیه داده بر یک درخت ایستاده بود و بمحض گرفتن خفت من توسط محمود پرید جلو و به محمود اظهار داشت: ولش کن بچه مردم رو، چیکارش داری؟ محمود گفت کتاب های مرا ضایع کرده. سهراب گفت ول کن یقه اش رو، علی خلیلی از ماست. خودش می دونه چیکار می کنه. جلال هم همین طور که می خندید گفت، آره بابا، ولش کن. محمود مرا ول کرد و جلال گفت سهراب، علی رو بیار اینجا. خودش درستش می کند. از کجا می دانست بدبخت اینا این طوری اند. نیتش که خوب بود. با تعریف این خواب می خواهم بگویم آقای ناشری که حق الناس به گردنت است، حق نداری جلو دوربین های صداوسیما در نمایشگاه بین المللی کتاب دوسال، پیش انگشتر به رهبر فرزانه ما پیشکش کنی!
* در آخر از بیماری محمود گلابدره یی که منجر به بیماری و درگذشتش شد هم صحبت نماییم.
یادآوری این حرف ها مرا متأثر می کند. می خواهید چه کار؟ مصائب محمود گلابدره یی کمتر از مصیبت مرگش است؟ می خواهید مرثیه بخوانم و آخ اوخ کنم؟ محمود گلابدره یی به دنیا آمد، با جلال آل احمد بالنده شد، دنیا را دید، دیده هایش را نوشت، نوشته هایش را کم و بیش منتشر کرد، در این راه مصائبی متحمل شد، زندگی اش را از دست داد، آرامش و سلامتی اش به خطر افتاد، بی کس و تنها شد، درمانده شد، بی پناه و پیر و مریض شد، سپس خوب شد و یک شب هم از دنیا رفت. دیگر چه مرثیه ای باقی می ماند؟ چه بدبختی و مصیبتی بالاتر از این می تواند باشد؟ مرگ محمود اول راه بود.
* و آخرین کلام؟
در آخر هم اینکه من کارم را کردم، و الان شاید کسی نتواند درک کند چه کرده ام. من کارم را کرده ام؛ همانطور که محمود دوست داشت. از این به بعدش یک روال عادی است، می تواند طی بشود یا نشود. بستگی به شرایط دارد.
منبع: javidani.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب